Mass Meeting – Għaxaq – 8th March 1987

The PN Mass Meeting of Sunday, March 8, 1987 was held in Ħal Għaxaq and coincided with the celebration of International Women’s Day.

Paying homage to the role of women within the family, in society and their contribution to the economy, PN Leader Eddie Fenech Adami said that an incoming Nationalist Administration will propose Constitutional Amendments to provide for the elimination of any form of discrimination based on sex in Malta’s legislation.  He reminded that initial measures to remove discrimination were adopted by the Nationalist Administration in the 60s including equal pay for women and men within the Civil Service.

Passing on to review the electoral campaign, Fenech Adami pointed out the contrast between the two parties. Whereas PN was innovative in its proposals for social reform and initiatives to reenergize and expand the economy, Labour was basing its campaign only on handing out favours.

The PN Leader said the economic situation was grave and blamed the Socialist Administration. Lacking a long term vision and appropriate planning vital sectors of the economy were now in a disastrous state, including tourism and the energy sector. During the 16 years of socialist rule millions were wasted on useless projects, while little investment made where needed.

Now, on the eve of an election the Socialist government planned to spend millions on a new power station, on ships for Sea Malta and Gozo Channel and new aeroplanes for Air Malta. Fenech Adami warned that an incoming Nationalist Administration would look into any contracts being awarded to ensure that there was nothing shady in being assigned.

Eddie Fenech Adami dedicated the central part of his speech to the sense of betrayal felt by Maltese and Gozitan workers as they witnessed rights acquired after decades of struggle being eroded by none other than the MLP that claimed to be a Workers’ Party.  In this act of disloyally and duplicity the Socialist Government was aided and abetted by none other than the General Workers Union, now formally “espoused” and merged with the MLP as a single political movement.

The PN Leader concluded that notwithstanding the bleakness of the current situation and without discounting the difficulties ahead, he was optimistic that a new PN-led Government would restore the confidence of the Maltese people and foreign investors to bring about an economic renaissance within a broader framework of justice, rule of law and consolidated democracy.

Political Context

• English
• Malti

Transcript

Ħuti Maltin u Għawdxin.

Qed niltaqgħu llum, fit-8 ta’ Marzu, ġurnata li f’pajjiżna ukoll hi magħrufa bħala Jum il-Mara. Tajjeb għalhekk li nibda billi nsellem lin-nisa kollha li jagħtu l-kontribut tagħhom għall-ħajja tal-pajjiż.

• Insellem l-ewwel lill-ommijiet li jagħtu tant għajnuna siewja fil-bini tal-famija Maltija.
• Insellem lil dawk in-nisa kollha li jaħdmu u jagħtu sehem dirett fit-tkattir tal-ġid tal-pajjiż.
• Insellem lil tant nisa f’għaqdiet volontarji, partikolarment f’għaqdiet reliġjużi, li jiddedikaw ħajjithom biex jagħmlu ġid lis-soċjetà Maltija.
• Insellem b’mod partikolari lin-nisa li huma attivisti fil-Partit Nazzjonalista. Lilkom eluf kbar ta’ nisa lil llum qed taqdu funzjoni importanti u kbira fi ħdan il-Partit Nazzjonalista.

Id-diskriminazzjoni kontra n-nisa

Il-Partit Nazzjonalista japrezza l-appoġġ sħiħ li għandhu minn nisa ta’ Malta u Għawdex.

In-nisa ta’ Malta u Għawdex jafu kemm hemm bżonn li fl-elezzjoni li ġejja dalwaqt kull wieħed u waħda minna l-vot tiegħu jagħtih wara riflessjoni dwar x’hemm verament bżonn isir għall-pajjiżna. Kulħadd irid jara liema partit jista’ joħroġ lill-pajjiżna mid-diffikultajiet li jinsab fihom.

B’mod partikolari illum nerġa’ nġedded il-wegħda tagħna lin-nisa, wegħda li kienet diġà saret fil-programm elettorali tal-1981 u li ppruvajna nwettqu wkoll mill-Oppożizzjoni fil-Parlament.

Il-wegħda hi li gvern magħmul mill-Partit Nazzjonalista jagħmel li kull forma ta’ diskriminazzjoni fil-pajjiż abbażi tas-sess, jiġifieri kull forma ta’ diskriminazzjoni kontra n-nisa sempliċiment għax huma nisa, trid tispiċċa mil-liġijiet kollha ta’ pajjiżna.

Din wegħda li għamilna fl-1981 għax ħames snin ilu diġà fhimna li pajjiżna kien żviluppa biżżejjed. Fhimna li f’pajjiżna s-sitwazzjoni ma kinitx l-istess bħal dik li kien sab il-Partit Nazzjonalista fil-gvern fis-snin sittin. Dak iż-żmien ma setax ineħħi d-diskriminazzjoni li kienet teżisti kontra n-nisa għax  tista’ tgħid din kienet parti mill-ħajja ta’ kuljum.

Infakkar, pereżempju, li anke fl-impjiegi mal-gvern, għas-snin kollha ta’ qabel, kien hemm il-prinċipju li mara, għax mara, li tagħmel l-istess xogħol li jagħmel raġel kienet titħallas biss żewġ terzi tal-paga tal-irġiel. Fis-snin sittin kien Gvern Nazzjonalista li neħħa dik id-diskriminazzjoni fost l-impjegati tal-gvern u aħna jidhrilna li llum pajjiżna hu matur u jiflaħ biżżejjed biex ineħħi kull diskriminazzjoni li teżisti bejn l-irġiel u n-nisa f’pajjiżna.

Insemmi b’mod partikolari dak li diġà semmejt fir-rally li kellna għan-nisa jumejn ilu.

Aħna rridu li l-Kostituzzjoni stess tipprovdi li ma tista’ ssir ebda diskriminazzjoni.

Insibu, pereżempju, li fil-Kostituzzjoni stess ta’ pajjiżna, raġel Malti li jiżżewweġ barranija jista’ jġib il-mara toqgħod Malta u l-mara tiegħu tista’ taħdem Malta. Għall-kuntrarju, n-nisa Maltin li jiżżewġu barranin ma jistgħux jaraw lil żwieġhom jiġu Malta u jaħdmu hawnhekk.

Aħna qed ngħidu li fiż-żminijiet tal-lum hu dmir tagħna, li nneħħu kull forma ta’ diskriminazzjoni. Allura anke d-diskirminazzjoni li teżisti kontra n-nisa li jiżżewġu barranin tispiċċa malli fil-Kostituzzjoni indaħħlu l- kunċett li ma jista’ jkun hemm ebda liġi fil-pajjiż li tiddiskrimina bejn raġel u mara sempliċimet għax wieħed u raġel u l-oħra hija mara.

Jien inħeġġeġ lin-nisa Maltin, li verament għandhom id-destin ta’ dan il-pajjiż f’idejhom, jekk mhux għal raġuni oħra għas-sempliċi fatt li hem aktar votanti nisa milli hawn irġiel, biex fil- ġimgħat li ġejjin ikomplu jaħdmu biex insaħħu r-rebħa li sejjer ikollna.

Propaganda bil-pjaċiri

Issa għaddew tliet ġimgħat u fuqhom minn mindu spiċċa l-Parlament. Għaddew tliet ġimgħat u jidher li huma għad iridu aktar żmien biex ifittxu lil dawk li sejħulhom in-nagħaġ mitlufa. Il-verità hi li n-nagħaġ li huma sejħulhom mitlufa jafu fejn huma.

Jafu fejn huma, marru f’merħla oħra! Dan mhux għax intilfu imma għax jafu li min kien qed imexxi l-merħla tagħhom hu mitluf.  Dawn jafu li l-gvern tagħhom illum hu gvern tal-mitlufin.

• Mitlufin li ma jafux aktar x’jaqbdu jagħmlu b’rashom.
• Mitlufin minn sensihom u ma jistgħux jaqbdu tarf ta’ x’jistgħu jagħmlu biex jerġgħu jkabbru xi ftit is-support popolari għall-partit tagħhom.

Verament huma l-partit tal-mitlufin!

F’dawn il-ġranet ta’ qabel l-elezzjoni l-propaganda li qed jagħmlu għandha isem wieħed biss: pjaċiri. Jippruvaw jaqdu lin-nies, jagħmlu l-pjaċiri fl-aħħar mument qabel l-elezzoni.

Mitlufin kompletament.  Mitlufin għalkollox.

U issa mhux qed jagħmlu ħlief iberbqu l-mijiet tal-eluf tal-liri. Iberbqu l-miljuni tal-liri. Iberbqu l-miljuni ħafna drabi fix-xejn għax mingħalihom li b’hekk, billi jkomplu jqassmu xi pjaċir ‘l hawn u ‘l hemm, jerġgħu jakwisatw xi vot.

Tant hu hekk li żgur intom, jew il-familji tagħkom, għaddejtu minn din l-esperjenza.

Ilbieraħ ġiet tkellimni waħda u qaltli li mar jaraha Ministru fid-dar tagħha u wegħedha li ser jagħti x-xogħol lit-tifel tagħha. Għaddew il-ġranet u dan it-tifel baqa’ bla xogħol. Din saret taf li l-kanvasers ta’ dan il-Ministru qallulu: “Lil dik? Dik żgur m’għandekx ċans li tivvutalna.”

Din il-mara kellha l-kuraġġ tmur għandu u qaltlu: “Ja purċinell ġejt għandi u wegħedtni x-xogħol imma mhux int tmexxi. Int imexxuk ta’ madawarek. Int mhux kapaċi tagħmel ġustizzja. Int lit-tifel tiegħi ma ttihx xogħol għax taf li, jekk ittih ix-xogħol li ħaqqu, t-tifel tiegħi u l-familja nagħtu l-vot tagħna lil min jimmeritah il-vot tagħna, mhux lil min irid jixtri l-vot tagħna.”

Jien nissuġġerilhom li flok jintilfu jfittxu n-nagħaġ mitlufa iħarsu daqsxejn lura u jaraw x’għamlu f’pajjiżna.

Jaraw x’għamlu partikolarment fil-qasam tax-xogħol, fil-qasam tad-drittijiet tal-ħaddiema.

Jekk jkunu onesti magħhom infushom, malajr jindunaw għax tant ħaddiema telquhom u ma jridux jafu bihom qabel ma l-partit tagħhom ibiddluh u jerġgħu jagħmluh verament partit demokratiku, partit li kapaċi jaħseb bis-serjetà, partit fuq kollox li jirrispetta d-drittijiet tal-ħaddiema.

Jekk inħarsu lejn is-sittax-il sena li għaddew, naraw kif dawn qatt ma kienu kapaċi jsolvu b’xi mod il-problema tan-nuqqas ta’ xogħol fil-pajjiż.

Irvinaw il-pajjiż

Ħames snin ilu, lejliet l-elezzjoni, ukoll kienu qalu li solvew l-problema tax-xogħol fil-pajjiż.

Fil-budget għas-sena 1982, li ressqu ftit ġimgħat qabel l-elezzjoni, fl-Economic Survey kitbu li minkejja ir-riċessjoni internazzjonali, minkejja l-qagħda ekonomika ħażina fil-kumplament tad-dinja, f’Malta ma kien hemm ebda inkwiet li se jkun hawn il-qagħad fil-pajjiż.

Dawn hekk stqarrew ftit ġranet qabel l-elezzjoni tal-1981 u hekk qed jerġgħu jagħmlu issa, lejliet l-elezzjoni tal-1987.

• Dawn qed jgħidu li l-qagħad ser isolvuh, anzi ser isolvuh fil-ftit ġimgħat li baqa’ qabel l-elezzjoni.
• Dawn qed jgħidu lill-poplu Malti, tikkonfondix jekk jerġgħu jitilgħu huma jassigurawlhom ix-xogħol għal kulħadd.

Dawn jaħsbu li l-poplu Malti baħnan li tista’ tidħaq bih għal darba, għal tnejn jew għal tlieta!

Il-verità hi li dawn pajjiżna rvinawh!

• Kieku kien hawn gvern għaqli tul is-sittax-il sena li għaddew, kieku kien hawn gvern li jispira l-fiduċja, kieku bħalissa veru li f’pajjiżna m’hawnx qagħad.
• Kieku veru li pajjiżna qam fuq saqajh.
• Kieku veru li f’pajjiżna lkoll qed ngħixu aħjar.

Imma dawn ma kienux kapaċi jmexxu l-pajjiż b’mod effiċjenti u b’serjetà biex b’hekk iġibu x-xogħol li hawn bżonn.

Inħarsu lejn il-qasam tat-turiżmu.

Fis-snin sittin il-Partit Nazzjonalista ta sura lit-turiżmu. Tah binja. Bnieh b’mod li verament kellu jagħti frott tajjeb lil pajjiżna. Rajna lukandi kbar jitilgħu.

Rajna il-lukandi jimtlew bit-turisiti, dawk l-istess lukandi li llum uħud minnhom għalqu, dawk l-istess lukandi li wħud minnhom ġew maħtufa mill-Gvern għax ma kellhomx aktar turisti u ienu waslu, almenu jgħidu huma, fi stat ta’ falliment.

Fis-snin sittin it-turiżmu tpoġġa fuq saqajh. Kompla jiżviluppa fis-snin sebgħin. Imma, għal min kien qed jara l-iżvilupp kif kien qed isir, malajr kien jintebaħ li t-turiżmu tas-snin sebgħin kien it-turiżmu l-faċli. Kien t-turiżmu ta’ kwalità li malajr titlifha, ta’ kwalità li ma tirrendiex il-qliegħ li għandu bżonn il-pajjiż.

U f’daqqa waħda, wara l-1982, ħadna daqqa ta’ ħarta li s’issa għadna ma rkuprajniex minnha. Biżżejjed ngħidu li fis-sena 1985 il-qliegħ mit-turiżmu naqas b’ħamsin miljun lira fis-sena milli kien sentejn, tliet snin qabel.

Dawn għamlu żmien ma riedux jisimgħu l-parir ta’ min kien jgħidilhom li hemm bżonn niddiversifikaw it-turiżmu.

Hemm bżonn li t-turiżmu niżviluppawh biex ikollna taħlita tajba, mhux biss minn pajjiżi differenti, imma fil-kwalità ta’ turisti differenti, mhux nistrieħu biss fuq l-iktar livell baxx ta’ turisti.

Għidt li kellhom pariri li Malta ma tistax tibqa’ kompetittiva, jiġifieri li tibqa’ tiġbed biżżejjed turisti lejn Malta, minħabba l-valur tal-Lira Maltlija paragunat mal-Lira Ingliża.

Dawn is-sena l-oħra għamlu żvalutazzjoni. Għamlu devaluation tal-Lira Maltija għat-turiżmu Ingliż ta’ aktar minn għoxrin fil-mija. Imma anke hawn ma kienux kapaċi jagħmlu l-affarijiet b’serjetà u b’għaqal.

Issa, il-bieraht lura smajna  l-Ministru tat-Turiżmu jgħid, u hekk hu u għandu raġun, li din is-sena reġa’ hawn kriżi fil-pajjiż u se nitilfu kważi t-turiżmu kollu mill-kontinent, mill-pajjiżi tal-Ewropa.

Dan għax, f’daqqa waħda, meta baxxew il-valur tal-Lira Maltija, bl-ammont li għamlu u għax-xhur tas-sena kollha, ġara li is-suq reġa’ ġie flooded b’ċerta kwalità ta’ turisti Ingliżi. Dan jfisser li mhux qed ikollna l-postijiet meħtieġa biex it-turiżmu verament jinbena kif kulħadd jaqbel.

Jehtieg li mhux inpoġġu kollox f’baskett wieħed, imma jkollna taħlita, kemm ta’ nazzjonalitajiet kif wkoll fil-kwalità ta’ turisti li jżuruna.

Meta ngħidu li dan Gvern li ma kienx kapaċi jaħseb u jippjana bis-serjetà tista’ tgħid f’ebda qasam, ma ngħiduhx b’kapriċċ.

Hekk juruna l-fatti. Il-fatti juru li, tista’ tgħid, dawn ma kienu kapaċi jagħmlu xejn bis-serjetà.

U biex inkompli dwar il-qasam tat-turiżmu, kif tista tistenna li t-turiżmi ma jgħaddilekx minn kriżi meta l-pajjiż baqa’ jgħix, minn sena għal oħra, l-kriżi ta’ nuqaas ta’ ilma, il-kriżi ta’ nuqqas ta’ dawl, il-kriżi ta’ nuqqas ta’ manutenzjoni tat-toroq.

L-ilma!

Meta l-Maltin jaħsbu fuq il-problema tal-ilma u kif dan il-Gvern ittratta din il-problema, fuq daqshekk biss jaslu għall-konklużjoni li dan il-Gvern mhux gvern serju, mhux gvern li tista’ tafdah.

Dan mhux gvern li kapaċi jpoġġi ’l-pajjiż fuq saqajh!

Ma naħsibx li hemm bżonn noqgħod insemmilkom l-istorja tal-ilma: id-distillaturi li waqqfu, it-toqob li ħaffru biex itellgħu l-ilma, mbagħad ġabulna d-desalinaturi tar-reverse osmosis.

Qalulna li issa konna ser negħrqu izda wara qalulna li xi ħadd kien qed jiftaħ il-vit, u jekk jindunaw min hu jiftħulu msarnu barra.

Tiftakruhom dawn l-affarijiet. Tiftakruhom it-tankijiet fuq il-bejt li kienu ser jibnulna kullimkien biex isolvu l-problema tal-ilma.

Imma l-problema tal-ilma kienet magħna u nibża’ wisq li għadha magħna.  Proprju lbieraħ wieħed f’Tas-Sliema qalli li lbieraħ stess xi toroq reġgħu kienu bla ilma.

U kif jista’ jkun li taħseb fit-tul, taħseb għat-turiżmu, jekk tħalli problema bħal din tal-ilma, li kienet u għadha magħna.

L-istess għar-rigward tal-elettriku.

Għaddejjin minn xitwa li fiha f’diversi nħawi ta’ Malta u Għawdex kważi ma tgħaddix ġimgħa sħiħa mingħajr ma jkun hemm il-qtugħ fl-elettriku.

Għadkom ma tafux l-iskandli u t-taħwid li hemm fl-elettriku u kemm flus tberbqu ta’ xejn.

Fil-gazzetti tagħhom tal-bieraħ  kien hemm ftaħir għall-Ministru inkarigat li issa qed jghid li diġà għandhom il-pjanijiet biex jibnu power station ġdida! L-ewwel ilhom iraqqu l-pannu bil-qara’ aħmar ma nafx kemm, iġibu l-apparati second hand, daqqa jġibu l-faħam, daqqa ser jaqilbu għaż-żejt. Taħwid li jġennek jekk tkun hemm ġew. U naf x’qed ngħid.

Kuntratti tal-miljuni

Issa ndunaw bl-iżbalji li għamlu qed jgħidu li hemm bżonn ta’ malajr li jordnaw power station ġdida.

Nittama li ma jkunx hawn xi ħadd li jagħti xi kuntratt tal-miljuni fil-ġimgħat li ġejjin. Jekk jagħmel hekk nakkużawh minn issa li kellu sittax-il sena biex jordna power station, kellu sittax-il sena sħaħ biex jagħmel l-affarijiet bis-serjetà, u jekk jagħmel xi kuntratt tal-miljuni issa naraw dawk min ser joħroġhom dawk il-miljuni.

Għaliex issa wkoll, fl-aħħar ġimgħat ta’ qabel l-elezzjoni, indunaw li s-Sea Malta għandha bżonn tixtri vapur u xtrawh jew ser jixtruh.

Fl-aħħar ġimgħat qabel l-elezzjoni indunaw li l-Gozo Channel wkoll għandha bżonn tixtri vapur u xtraw il-vapur.

U issa indunaw li l-Air Malta għandha bżonn ta’ Airbus u xtraw Airbus. Qalu wkoll li għandhom bżonn Boeing 737 ieħor u qed jgħidulna li issa, fl-aħħar ġimgħat ta’ qabel l-elezzjoni, xtraw ukoll Boeing 737.

U l-miljuni ħerġin. Il-miljuni jintefqu.

Mhux qed ngħid li l-Air Malta m’għandhiex bżonn ajruplani ġodda u jien lest li niddiskuti x’għandha bżonn is-Sea Malta u x’għandha bżonn il-Gozo Channel.

Imma jekk il-Gozo Channel, is-Sea Malta u l-Air Malta kellhom bżonn li jixtru u jonfqu bejniethom l-miljuni u jekk l-Enemalta għandha bżonn ta’ power station ieħor li iiswa l-miljuni, mhux dan il-Gvern kellu jiddeċiedi imma l-poplu meta jagħżel il-gvern il-ġdid.

Hekk jagħmlu gvernijiet serji. Gvernijiet serji ma jħallux sitwazzjoni mdendla bla bżonn mingħajr mal-poplu jkollu l-rappreżentanti tiegħu.

Għax dik hi l-verità.

Il-verità hi li minn mindu xolja l-Parlament, aħna lkoll flimkien, il-poplu Malti u Għawdxi m’għandniex min jirrappreżentanta.

Suppost li lanqas m’għandna min jieħu d-deċiżjonijiet f’isimna ħlief deċiżjonijiet urġenti li jridu jittieħdu bilfors.

Imma dawn m’għandhom ebda deċenza ta’ xejn!

Dawn iggvernaw ħames snin sħaħ kontra r-rieda tal-poplu u issa jridu jlaqtuha u jpappuha sal-aħħar ġurnata, sad-9 ta’ Mejju, biex jagħmlu l-elezzjoni.

Qrobna biex insiru Stat Soċjalista

Ħbieb tiegħi, m’hawnx xogħol fil-pajjiż.

Hawn il-qagħad fil-pajjiż.

Hawn il-qagħad fil-pajjiż għax kellna ħafna snin mitlufa. Ħafna snin li fihom, flok ma raw kif ikabbru l-investiment f’pajjiżna, kienet ġiethom l-idea sabiħa li huma kapaċi ħafna: kapaċi jibnu w jmexxu l-industriji huma fil-pajjiż.

Dawn naffru lil min ried jinvesti f’pajjiżna u bdew jissellfu u jġibu l-flus minn hawn u minn hemm.

Il-ħsieb tagħhom kien wiehed: B’dan il-mod il-ħaddiem nikkontrollawh. B’dan il-mod il-ħaddiem Malti u Għawdxi jiġi aktar taħt difrejna billi kulħadd, jekk jista’ jkun, jiddependi mill-gvern.

F’din il-pożizzjoni, bejn wieħed u ieħor, ġabuh lil pajjiżna.

Illum tista’ tgħid kulħadd, b’xi mod, jiddependi mir-rieda tal-gvern.

• Jekk hu negozjant jrid jittallab għal kull forma ta’ liċenzja.
• Jekk hu kuntrattur tal-bini irid jitallab u jara x’jagħmel biex jieħu l-kuntratti tal-gvern.
• Eluf kbar huma dipendenti direttament mill-gvern għax jaħdmu mal-gvern jew jaħdmu f’xi kumpanija tal-gvern jew korporazzjonijiet tal-gvern.

Insomma, qrobna ħafna biex insiru dak li jissejjaħ Stat Soċjalista.

Stat fejn kull min jaħdem, mhux jaħdem għal rasu jew fil-privat, imma qed noqorbu biex b’ numru dejjem akbar inkunu niddependu mid-deċiżjonijiet li jieħu l-gvern.

Għax t-twemmin tagħhom hu li huma kapaċi jaħsbu, jifhmu u jaqdu l-bżonnijiet ta’ kulħadd.

Izda, mill-esperjenza tagħna ta’dawn is-sittax-il sena u mill-esperjenza tal-istorja ta’ pajjiżi oħrajn, aħna  nafu li sistema bħal dik bilfors twassal għal dak li waqajna fih f’pajjiżna bil-korruzzjoni tinfirex kullimkien.

Hu għalhekk li llum pajjiżna ukoll hu maħkum mill-korruzzjoni.

Żvilupp ekonomiku sfrattat

Snin mitlufa għidt.

Irridu niftakru ftit x’ġara f’pajjiżna.

Dawn mhux biss ippruvaw jagħmlu entitajiet li kellhom jimpjegaw l-eluf u tista’ tgħid kollha fallew imma kien hawn oħrajn li għalqu.

Tgħaddi il-Mosta u tara dik li kienet il-fabbrika ta’ Phoenix, waħda mill-akbar fabbriki fl-estensjoni u anke fin-numru ta’ nies li timpjega. X’sar minnha? Għalqet. Mill-ewwel snin li tela’, dan il-Gvern kien beda joħolqilhom l-ostakoli u spiċċaw biex telqu minn pajjiżna.

Tiftakru fabbrika oħra kbira li fetħet u għalqet fi żmienhom stess, fabbrika Ġappuniża, li kienet timpjega mijiet ta’ ħaddiema Maltin.

Din kienet fabbrika b’teknoloġija moderna li riedet tbiddel il-prodott li kienet tipproduċi. Niftakar li wħud milli kienu responsabbli għaliha kienu ġew kellmuni qabel m’għalqet u qaluli li huma kienu lesti li jkomplu jaħdmu f’Malta. Riedu biss li jkunu jistgħu jipproduċu televisions tal-kulur.

Imma Mintoff li jaf kollox, Mintoff li ma kien imerih ħadd,għax dawk l-Ministri kollha li issa jgħidu kontra tiegħu ma kienux jazzardaw imeruh f’xi ħaġa, Mintoff fis-sapjenza kbira tiegħu kien qal l-poplu Malti m’għandux jixtri televisions tal-kulur.

U biex il-Maltin ma jixtrux televisions tal-kulur, lil dawn ma tagħhomx permess li jagħmlu t-televisions tal-kulur u l-fabbrika għalqet u mijiet ta’ ħaddiema Maltin tilfu l-post tax-xogħol tagħhom.

Tiftakru kien hawn fabbriki oħrajn. Ismijiet ta’ fabbriki kbar internazzjonali.

Ngħidu aħna kien hawn il-fabbrika tal-‘Plessey’, prodott ta’ teknoloġija moderna li wkoll kienet timpjega l-mijiet ta’ ħaddiema Maltin.

U l-ħaddiema Maltin u Għawdxin kollha, mhux biss dawk li kienu jaħdmu f’dawn il-fabbriki, li kienu jgawdu minn dan it-tip ta’ fabbriki għandhom jistaqsu lilihom infushom: Għaliex pajjiżna, li veru kien qabad it-triq ta’ żvilupp ekonomiku li jiggarantixxi x-xogħol, ma baqax miexi ’l quddiem?

Mhux biss tgerrxu kumpaniji u fabbriki li kien hawn, imma ma ġewx oħrajn li kienu mħajrin li jiġu hawn. Smajtuna nsemmu kemm-il darba li fis-snin sebgħin l-akbar fabbrika Amerikana li tagħmel components ta’ radjijiet u affarijiet simili,  il-Motorola,riedu jiġu Malta bi proġett li jimpjegaw eluf.

Jien kont kważi ngħid li ħaġa ħażina li jkun hawn fabbrika waħda li timpjega l-eluf, imma mhux din ir-raġuni għaliex ma ġietx Malta.

Ma ġietx Malta mhux għax kienet ser timpjega xi tlett elef ruħ kif riedu; ma ġietx Malta għax meta ġew għad-diskussjonijiet mal-gvern u daħlu jkellmu lill-Prim Ministru, meta ħarġu mill-uffiċċju tiegħu qalu: Malta ma tgħoddx għalina.

Tradiment tal-ħaddiema

Għalhekk irridu nifhmu il-ħaddiema Maltin u Għawdxin li għandhom qalbhom imtertqa għax ma jafux jekk għada hux ser iżommu l-post tax-xogħol.

Lill-ħaddiema Maltin u Għawdxin li jinsabu bla xogħol, lill-ħaddiema Maltin u Għawdxin li tawhom ix-xogħol fid-Dejma, fil-korpi jew taparsi daħħluhom jaħdmu f’xi korporazzjoni tal-gvern, irridhom kollha jifhmu li dan il-Gvern kellu prova mhux ta’ xahar, sitt xhur jew ta’ sena, iżda ta’ sittax-il sena sħaħ.

F’dawn is-sittax-il sena, qatt ma kien kapaċi verament isolvi l-problema ta’ nuqqas ta’ xogħol.

Is-soluzzjonijiet kienu korp wara l-ieħor.

Ma kienx kapaċi!

Mhux aktar il-każ li tgħid nagħtuh ċans.

Iċ-ċans tagħhom ħaduh, ħaduh iżżejjed u l-pajjiż irvinawh.

Għalhekk hemm bżonn li l-ħaddiem Malti u Għawdxi jifhem li jekk irridu nassiguraw postijiet tax-xogħol fis-sod rridu verament ikollna gvern li jaħseb fil-bogħod, kif kien fil-fatt ħaseb il-Gvern tal-Partit Nazzjonalista fis-snin sittin. Dak iż-żmien veru ppjanajna fil-bogħod. Dak iż-żmien veru ġibna x-xogħol f’pajjiżna.

Imma sfortunatament issa ħlejna sittax-il sena sħaħ. U din hi r-raġuni għaliex tilfu lil dawk li qed isejħulhom in-nagħaġ il-mitlufa.

Mhux intilfu n-nagħaġ. In-nagħaġ fittxew ragħaj tajjeb.

• Ir-ragħaj tajjeb hu l-Partit Nazzjonalista li ma jidħaqx bil-ħaddiema.
• Ir-ragħaj tajjeb għax jaf lin-nagħaqġ tiegħu w in-nagħaġ tiegħu jafu lilu.

Illum in-nagħaġ tagħhom jafu li l-partit tagħhom mhuwiex ragħaj tajjeb għall-ħaddiema, mhux biss għax ma jġibilhomx ix-xogħol imma, forsi aktar, għal kif ittrattahom bħala ħaddiema.

Il-partit tagħhom rikeb fuq daharhom bl-għajta tal-Partit tal-Ħaddiema.

Isserva bihom bl-għajta tal-Partit tal-Ħaddiema imma malli akkwista il-poter beda mill-ewwel jara kif jagħmel biex lill-ħaddiema Maltin u Għawdxin ineħħulhom kull saħħa li kellhom

• Kull saħħa li jiġġieldu u jakkwistaw drittijiet ġodda.
• Kull saħħa biex jiddefendu d-drittjiet li kienu akkwistaw matul is-snin.

Jien nistieden lil-ħaddiema Maltin u Għawdxin, b’mod partikolari dawk li fl-imgħoddi taw il-vot tagħhom lill-Partit Laburista, iħarsu lura u jiftakru x’ġara.

• U llum nistaqsu, għaliex Mintoff, meta sar Prim Ministru, waħda mill-ewwel affarijiet li għamel kienet li talab lil Attard Kingswell, is-Segretarju Ġenerali tal-General Workers Union, li jmur jirrappreżenta lil Malta bħala Ambaxxatur?
• Ried jagħmillu unur?
• Ried verament jinqeda bis-servizzi tajbin tiegħu għall-ġid ta’ Malta?
• Jew inkella kif l-istorja għalmitna ried jeħles minnu, iwarrbu mix-xena, biex il-ħaddiema Maltin fi ħdan il-General Workers Union tilfu s-saħħa tagħhom?

U l-kriżi min ried fehma.

Ħames snin wara, meta Attard Kingswell ġie lura u ma baqax Ambaxxatur, u l-Perit Mintoff u l-Partit tiegħu ddeċidew li kien wasal iż-żmien li l-General Workers Union u l-Gvern jingħaqdu.

Ma nafx tiftakruhx, imma jien niftakru dak id-diskors għax kienu tawh fuq it-television ukoll.

Meta deher fil-Konferenza Ġenerali Mintoff kien qal: “Il-General Workers Union minn dejjem tat l-appoġġ tagħha lill-Partit Soċjalista,”

Qal: “Dan jafu kulħadd però issa mhux biżżejjed li l-union tagħti l-appoġġ tagħha meta tasal l-elezzjoni.” Qal: “Wasal iż-żmien li l-Partit tal-Ħaddiema u l-Union jingħaqdu, jagħmlu l-Moviment tal-Ħaddiema jkunu ħaġa waħda.”

U tafu x’ġara!

Min kien għaqli, min fehem x’qed jiġri, min kien jifhem verament x’inhuma d-drittijiet tal-ħaddiema u x’għandhom bżonn lill-ħaddiema, min kien raġel bħal Attard Kingswell, warrab jew warrbuh.

Min fehem x’qed jiġri ma setax jissaporti iżjed u kellu jitlaq, ma setax jaċċetta li l-aktar ħaġa li tagħti s-saħħa lill-ħaddiem, l-għaqda f’union, mhux f’union waħa, l-għaqda fil-unions fil-pajjiż, ma setax jaċċetta li l-akbar union ma tibqax iktar union ħielsa.

Għax illum meta għandek union li l-istatut tagħha jgħid li hi fid-dmir li tara l-gvern x’inhu jiddeċiedi, forsi tgħid kelma hi wkoll kultant, imma mbagħad hi fid-dmir li dak li jiddeċiedi l-gvern għar-rigward tal-ħaddiema taċċettah, toqgħod għalih, tobdi, toqgħod rasha ’l isfel, dan jfisser li mhux hi aktar tikkmanda imma jikkmanda l-gvern.

Allura kif jista jistgħaġeb il-kap tal-partit l-ieħor li n-nagħaġ telquh?

In-nagħaġ jagħrfuh ir-ragħaj it-tajjeb.

Kif tista’ tgħidlu ragħaj tajjeb dan il-Gvern meta lin-nagħaġ tiegħu stess firidhom?

• Meta tista’ tgħid lin-nagħaġ tiegħu stess neħħilhom id-dritt li jgħixu,?
• Meta lin-nagħaġ tiegħu stess, li kien għalih, ried jifgahom?

Imma mhux biss il-General Workers Union, mhux biss l-għaqda statutorja saret, imma nafu kif lill-ħaddiema baqa’ jneħħilhom id-drittjiet tagħhom.

• Meta għamel l-ewwel korp sejjaħlu tal-Emerġenza. Kien qal, paċenzja għandna emerġenza u l-ħaddiema jkollhom jitqannew jaħdmu taħt dixxiplina, anqas militari ma kienet dak iż-żmien, kważi militari jew paramilitari. Mbagħad għoġbitu u qal: Tajba din, tħaddem il-ħaddiema u jobdu bilfors u jagħmlu x-xogħol li tridhom int li jagħmlu u ma jistgħux jipprotestaw.
• Għalhekk meta sar it-tieni korp ma kienx kważi militari imma sar korp militari.
• U l-korpi li ġew wara kollha, tal-Pijunieri, tad-Dejma, ta’ Dirgħajn il-Maltin huma kollha korpi militari li jfisser li inti tidħol suldat. Għax issib ruħek suldat, allura f’korp dixxiplinat ma tistax tipprotesta u f’korp dixxiplinat ma tistax tkun membru ta’ union.

Araw daqsxejn mniex għadda u fiex jinsab il-ħaddiem Malti llum!

Nerġa’ ngħid, dan kollu ma sarx b’kumbinazzjoni.

Dan ma sarx għax xi ħadd ħa żball.

Dan hu parti minn pjan sħiħ li nħadem apposta mill-Partit Soċjalista biex f’Malta l-ħaddiema Maltin jitilfu s-saħħa tagħhom u li l-ħin kollu jkun il-gvern li jikkmanda u jagħmel li jrid hu.

Għalhekk, u nixtieq li tifhmu x’qed ngħid, meta serraħ rasu

• l-ewwel li Attard Kingswell kien barra minn Malta
• mbagħad li Attard Kingswell spiċċa barra mill-General Workers Union,
• mbagħad li l-General Workers Union tilfet sniena u tilfet id-drittijiet tagħha għalkollox.

Mbagħad x’għamel?

Niġu għas-snin sebgħa u sebgħin, tmienja u sebgħin, disgħa u sebgħin u x’jagħmel il-Gvern?

• dawn Ġlieda mat-tobba li għadha ma spiċċatx.
• Ġlieda mal-membri tal-union tal-banek – Tiftakru kemm damu sospiżi u bla xogħol l-ħaddiema tal-banek. dawn Ġlieda mal-UĦM – Tiftakru l-ħaddiema tat-Telemalta kemm damu sospiżi.
• Ġlieda mal-MUT – Tiftakru il-lockout tat-teachers kollha fl-1984.
• Ġlieda mal-furnara – Tiftakru l-ġlieda li kien hawn mal-furnara.
• Ġlieda mal-owners tal-buses.
• Ġlieda mal-bdiewa, mal-union tal-bdiewa.

Nerġa’ ngħid, ma jistax ikun li dan ġara b’kumbinazzjoni.

Dan ġara bħala parti minn pjan u l-pjan kien li kull vuċi f’Malta li setgħet tinstema’ tgħajjat jew tipprotesta kontra l-aġir tal-Gvern, kull vuċi li f’Malta riedet issemma’ leħinha favur id-drittijiet tal-ħaddiema, b’xi mod jew iehor fis-sittax-il sena li għaddew, dik il-vuċi ippruvaw joħonquha għalkollox.

Allura ngħidu: Dawn mhux nagħaġ mitlufa! Dawn nagħaġ f’sensihom. Dawn jafu x’qed jagħmlu. Dawn raw li intom ingannajtuhom.

U għadhom l-istess anke jekk insemmi żewġ unions li qed jippruvaw jiġu reġistrati, sa fejn naf jien, għax anqas reġistrati għad mhuma.

Waħda kien hemm il-kwistjoni tal-ħaddiema tal-fabbrika ‘Maldiam’ u l-kwistjoni l-oħra f’Għawdex fil-fabrika li ħadu over minn għand il-Blue Bell.

Aqraw l-orizzont u taraw il-kritika kostanti kontra kull union. Taraw kif jippruvaw jiżirgħu l-firda fost il-ħaddiema.

Meta l-ħaddiema jingħaqdu bejniethom u jgħidu, aħna ħaddiema kulma rridu huma d-drittjiet tagħna, kulma rridu aħna hu dak li jistħoqqilna, flok ma jsibu l-appoġġ tal-General Workers Union bil-fatti naraw li din teħodha kontra tagħhom u tfixkilhom. Dan għax l- dawn Union tilfet il-ħelsien tagħha, tilfet il-libertà tagħħa.

Naturalment, issa li waslet l-elezzjoni, jridu jagħtu l-impressjoni kemm il-union li għandha l-kuntatti tajbin u kemm hi union rispettata.

Qrajna fil-gazzetti li stiednu, u suppost ġej Malta, wieħed mil-leaders tat-trade unions fl-Italja.

Qalulna li stiednu w ġej Malta Giorgio Benvenuto tal-UIL.

Aħna ngħidu tajjeb li dan jiġi Malta. Ninsew, għal mument,dan hux indħil barrani. Ma jinteressaniex.

Imma ngħidulhom: Meta jiġi Benvenuto hawn Malta, staqsuh jaqbilx mad-dikjarazzjoni li għamel il-Prim Ministru f’pajjiżna li f’Malta jista’ jkun fl-interess tal-ħaddiema li jkun hawn union waħda?

Staqsuh jekk jemminx li f’pajjiż għandu jkun hemm union waħda inkella jemminx fil-pluraliżmu, jiġifieri li jkun hemm trade unions differenti, ta’ kategoriji differenti u jekk hemm bżonn ta’ fabbriki differenti.

Uħud minnkom forsi rajtuh reċentament lil Benvenuto meta Jaruzelski tal-Polonja kien l-Italja.

Dawn marru jiltaqgħu ma’ Jaruzelski fil-Grand Hotel u għamlulu ħafna domandi fuq il-unions tal-Polonja, fuq Solidarnosc.  Intom tafu l-istorja ta’ Solidanosc fil-Polonja.

U Jaruzelski ma kien kapaċi jirrispondi fuq xejn. Beda jevitalhom ir-risposti.

Wara dehru fuq it-television ma ġurnalista Pollakk u bdew jagħmlu d-domandi lilu. Bdew jgħidulu, kif tistgħu tgħidu li hemm il-libertà li jsiru unions fil-Polonja meta nafu x’ġara?  Ikun hemm erba’ ħaddiema jagħmlu union f’post tax-xogħol u jkun hemm il-gvern jgħid la saret dik il-union, naturalment bin-nies tiegħu, ma tistax ssir union oħra.

Hekk mingħalihom riedu dawn jirriduċu lil pajjiżna!

Għalhekk, jien nistedinhom biex meta jiġi Malta Benvenuto jispjegawlu d-dikjarazzjonijiet pubbliċi li saru mill-Prim Ministru dwar kif iħares hu lejn id-dritt tad-trade unions u x-xewqa tiegħu li jkun hawn trade union waħda.

• Jistaqsuh lil Benvenuto x’jdhirlu fuq l-għaqda li huma għamlu mal-Partit Soċjalista fil-gvern.
• Jistaqsuh lil Benvenuto x’jidhirlu fuq dak li għamel il-Gvern Malti meta qal li mill-1977 ’l hawn li hu ma jittollerra ebda azzjoni industrijali parzjali. Għall-Gvern Malti l-ħaddiema jew jaħdmu jew ma jaħdmux. Ma tistax tagħmel dak li jissejjaħ work to rule. Ma tistax tagħmel azzjoni parzjali li tolqot parti mill-ħidma tiegħek.
• Jistaqsuh lil Benvenuti kieku kellu jiġri dan fl-Italja x’kienu jgħidu l-unions ħielsa?

U meta ngħid il-unions ħielsa qed ngħid mhux biss unions li jappoġġjaw partiti li huma manifestament ħielsa u li jemmnu fid-demokrazija imma anke x’jemmnu l-unions li jappoġġjaw lill-Partit Komunista fl-Italja.

Qalulna li se jistiednu lil dan is-sindakalista magħruf f’pajjiżna  u jien ngħidilhom

• staqsuh x’jidhirlu dan fuq il-unions l-oħra li għandu jkun hemm fil-pajjiż?
• Staqsuh x’jidhirlu minn union li taċċetta li jkun hemm gvern li jagħmel liġi li biha jgħid li ħaddiem ma jistax jitkeċċa minn post tax-xogħol ħlief għal raġuni ġusta, għax ikun għamel xi ħażina ferm.

Hekk tgħid il-liġi li għamel il-Gvern Nazzjonalista fi żmien it-Tabib Ċensu Tabone li qed narah hawn ħdejja. Hekk tgħid il-liġi tal-pajjiż.

Imma b’dan kollu dan il-Gvern, għal aktar minn darba, għamel liġijiet u qal li f’ċertu każijiet il-ħaddiema jistgħu jgħidu li jridu jkeċċu lil xi ħadd minn sħabhom.

Tiftakru x’ġara meta ħadu r-Rediffusion, meta ħadu t-Telemalta.

Tiftakru mbagħad l-iskandlu kbir li ġara mal-ħaddiema tal-Casino li wħud minnhom ma ħallewhomx jaħdmu mal-kumpanija l-ġdida għax qalu li kien hemm raġunijiet għaliex.

U l-ħaddiema qalulhom, jekk hemm raġunijiet għaliex, għidulna għax mhux veru, qed tigdbu.

U kien Karmenu Mifsud Bonnici stess li, flok ma ddefenda lill-ħaddiema tal-Casino, kien qal li veru għandhom raġun is-sidien il-ġodda li jkeċċu lil dawk il-ħaddiema.

Nerġa’ ngħid li l-ħaddiem Malti llum bilfors li jara x’ġara f’pajjiżna. U jistgħu jġibu lil Benvenuto u kemm iridu nies oħra għax mhux ser jipperswadu lill-ħaddiema Maltin u jnessuhom kemm ġew trattati ħażin.

• Jgħidulu lil Benvenuto, pereżempju, li għal diversi snin f’pajjiżna kien jibagħtulu l-Pulizija d-dar.
• Jgħidulu lil Benvenuto li ftit ilu ħaddiema Għawdxin, teachers Għawdxin, bagħtulhom l-ambulanza d-dar. Ħaduhom bl-ambulanza mid-dar għall-isptar ħalli jaraw hux veru kienu morda.

Dawn huma l-affarijiet li l-ħaddiema Maltin għaddew mill-esperjenza personali tagħhom. Dawn huma r-raġunijiet, fost hafna oħra, għaliex il-ħaddiema Malti telaq lill-Partit Soċjalista.

Dawk fost il-ħaddema Maltin li qabel kienu jaħsbu li l-Partit tagħhom, għax kien jissejjaħ il-Partit tal-Ħaddiema, kien ser ikun verament il-partit li jipproteġilhom id-drittijiet tagħhom issa ntebħu bil-qerq.

Imma llum min għandu għajnejn biex jara, min għandu widnejn biex jisma’, min għandu moħħ biex jaħseb jaf b’dan il-qerq. Kif qal tajjeb Attard Kingswell il-ħaddiem Malti qatt ma kellu d-drittijiet tiegħu imnaqqsa daqs f’dawn l-aħħar snin minn dan il-Gvern li jiftaħar li hu gvern tal-ħaddiema.

Għalhekk aħna mhux biss fiduċjużi, aħna ċerti, li l-ħaddiema Maltin u Għawdxin ħadu l-lezzjoni minn dan il-Gvern u llum bilfors li jħarsu lejn il-Partit Nazzjonalista bħala r-ragħaj t-tajjeb tagħhom, partit li qiegħed hemm mhux biex jirkibhom imma biex bil-fatti itihom x-xogħol, jaħsbilhom fix-xogħol u jaħsbilhom fid-drittijiet tagħhom.

Pajjiżna fi stat tal-biki

Dawn mingħalihom li jidħqu bin-nies.

Fl-1971 fil-programm elettorali tagħhom kienu qalu li riedu jagħmlu liġi li tirregola r-relazzjonijiet industrujali. Liġi, jiġifieri, li tgħid x’inhuma d-drittijiet ta’ min jaħdem u x’inhuma d-drittjiet ta’ min iħaddem. Liġi li tgħid ukoll kif għanda tinstab soluzzjoni meta jkun hemm tilwim bejn it-tnejn.

Kienu damu ħames snin sħaħ biex ġabu liġi fil-Parlament u ġabuha fl-aħħar mument, qabel spiċċa l-Parlament fl-1976. U ġabu liġi li fiha għamlu dak li kienu wiegħdu fil-programm elettorali tagħhom ħames snin qabel.

Kienu qalu li, għal dak li jirrigwardja l-ħaddiema tal-gvern, dawn ukoll narfuhom u l-liġi tagħtihom d-dritt li, jekk ikun hemm tilwima mal-gvern u ma tinstabx soluzzjoni, ikunu jistgħu huma wkoll imorru quddiem il-qorti, quddiem it-tribunal, quddiem il-qorti tal-arbitraġġ.

Dik il-liġi issa ilha hemm ħdax-il sena izda, f’dawn il-ħdax-il sena, għadha ma daħlitx fis-seħħ.

Wegħduha fl-1971, għamluha fl-1976, u llum fl-1987 dik il-parti tal-liġi li tirrigwarda l-ħaddiema tal-gvern għadha mhijiex qiegħda taħdem!

Suppost skont dik il-liġi għandu jkun hemm kumitat magħmul minn rapprezentanti tal-unions li jirrappreżentaw lil-ħaddiema tal-gvern u tal-gvern. Suppost kull tilwima tiġi diskussa f’dak li jissejjaħ Negotiating Council, kumitat li fih tinnegozja u tiddiskuti.

Imma, dan il-Gvern ma waqqafx dan il-kumitat għal ħdax-il sena sħaħ!

• Kif jistgħu l-ħaddiema tal-gvern li għandhom moħħ biex jaħsbu,
• kif jistgħu l-ħaddiema tal-gvern li jirrispettaw lilhom infushom,
• kif jistgħu l-ħaddiema tal-gvern li jafu li għandhom ċertu drittijiet u dan il-Gvern ċaħadhomlhom,
• kif jistgħu dawn il-ħaddiema tal-gvern ikollhom fiduċja f’dan il-partit li għal dawn is-snin kollha żeblaħhom, ikkalpestahom u ttrattahom ħażin u mill-agħar?

Iżda mhux biss.

Fl-1974, għall-ħaddiema tal-gvern twaqqfet bil-Kostituzzjoni il Kummissjoni dwar l-Impjiegi. Din Kummissjoni li suppost qiegħda hemm biex tara li fl-impjiegi mal-gvern ma ssirx diskriminazzjoni. Li ħadd ma jiġi diskriminat sempliċiment għax hu ta’ kulur politiku u mhux ieħor.

Imma nafu x’ġara fit-Tarzna, pereżempju, meta ħaddiema, għax ma qablux mal-politika tal-gvern, sfaw vittimizzati. Sfaw imsawta. Sfaw trasferiti.

Wieħed minnhom, tajjeb li nsemmih illum, kien Furtu Selvatico, bniedem li ta eżempju lill-ħaddiema Maltin ta’ serjetà, ta’ dedikzzjoni, ta’ effiċjenza u ta’ onestà.

Furtu spiċċa biex miet mingħajr qatt ma rritorna lejn il-post tax-xogħol tiegħu għax iddiskriminaw kontra tiegħu, għax sawtuh, għax qabeż għad-drittijiet ta’ ħutu l-ħaddiema.

Dan hu l-istat tal-biki ta’ pajjiżna. Dan hu l-istat li fih irriduċew lill-ħaddiema Maltin, kemm jekk jaħdmu mal-gvern kemm jekk jaħdmu f’xi settur ieħor.

Tajjeb li ngħid li sfortunatament anke fis-settur privat hemm min qed jisfrutta lill-ħaddiema għax qatt ma kellu okkażżjoni tajba daqs kemm kellu f’dawn l-aħħar snin.

Ma rridx niġġeneralizza, għax hemm min jagħti xogħol b’kundizzjonijiet tajba. Imma l-fatt li f’pajjiżna l-unions tilfu s-saħħa tagħhom u għandna gvern ta’ ezempju ħażin ikkontribwixxa biex jkun hawn sfruttament tal-ħaddiema f’diversi fabbriki, anke fis-settur privat.

Aħna ngħidu lill-ħaddiema Maltin u Għawdxin kollha li anke fil-qasam ta’ relazzjonijiet industrijali

• hemm bżonn naqilbu l-folja,
• hemm bżonn li kulħadd jifhem x’inhuma d-drittijiet u d-dmirijiet tiegħu,
• hemm bżonn li nifhmu li min jaħdem mhux kontra min iħaddmu,
• hemm bżonn li nifhmu li min jagħti x-xogħol irid il-koperazzjoni, irid jissieħeb ma min jaħdem biex ikattar il-ġid.

Jiġifieri hemm bżonn li lkoll nifhmu, nedukaw ruħna  u nitgħallmu dwar il-bżonn ta’ koperazzjoni, sħubija u parteċipazzjoni fil-qasam tax-xogħol  jekk irridu nibnu soċjetà ġusta b’ekonomija li sservi mhux biss biex tagħti profit lil min jissogra flusu imma li tkun fis-servizz tal-bniedem, fis-servizz ta’ kull wieħed minnha bid-dinjità tagħna kollha.

Allura, anke fil-qasam ekonomiku hawn ħafna xi jsir. Il-Partit Nazzjonalista jwegħedkom li fil-qasam tar-relazzjonijiet industrijali ngħallmu sabiex bil-persważżjoni nifhmu l-bżonn li f’pajjiżna nibnu soċjetà li tkun mudell ta’ ġustizzja soċjali u li ma jkollhiex sfruttamenti.

Soċjetà li fiha l-ħaddiem jagħti l-aħjar li jista’ għax jaf li, meta jagħti l-aħjar li jista’, mhux biss qed ikun qed jiggarantixxi l-aħjar kundizzjonijiet ta’ xogħol għalih imma jkun qed jiggarantixxi t-tkattir tal-ġid għall-pajjiż kollu kemm hu.

Ħuti Maltin u Għawdxin, hawn ħafna x’nagħmlu.

Hawn programm mhux ta’ sena jew ħames snin imma programm li verament irid jieħu fit-tul biex ilkoll inkunu nistgħu nwettquh flimkien. Programm li rridu nibdewh mill-ewwel ġurnata malli jkollna gvern ġdid. Programm li jrid ibiddel għal darb’oħra wiċċ din il-gżira ħelwa tagħna.

Dan huma jafuh u għal darb’oħra qegħdin jirrikorru għall-arma tal-gideb.

• Daqqa jsibu lill-ħaddiema li jaħdmu f’xi fabbrika li fiha hemm investiment mil-Libja u jgħidulhom jekk jitilgħu n-Nazzjonalisti l-Libja jieħdu għalihom u l-fabrika tagħlaq. U aħna ngħidulhom li aħna kellna l-kuraġġ immorru l-Libja nkellmu lil Gaddafi meta kien hemm il-ħobż tal-ħaddiema fin-nofs. Aħna mal-Libja nibqgħu ngħidu dak li dejjem għidna u wettaqna kemm fil-Gvern u fl-oppożizzjoni. Mal-Libja aħna rridu relazzjonijiet tajbin. Irridu relazzjonijiet ta’ ħbiberija. Irridu relazzjonijiet li jfissru koperazzjoni ekonomika. Irridu nistmaw verament lil xulxin. U meta nistmaw verament lil xulxin inkunu ħbieb dejjem u mhux daqqa ħbieb u daqqa le.
• Issa qed isibu ħaddiema li l-fabbrika tagħhom tesporta lejn ir-Russja u jgħidulhom attenti għax jekk jitla’ Gvern Nazzjonalista jħassar il-ftehim ta’ koperazzjoni ekonomika mar-Russia, allura addio l-fabbrika tagħkom u tispiċċaw bla xogħol.

Giddibin! Aħna qatt ma għidna li l-Partit Nazzjonalista kontra xi ftehim ta’ koperazzjoni ekonomika ta’ skambji kummerċjali ma xi pajjiż tad-dinja. Jekk hemm ftehim li hu ta’ vantaġġ għalina mar-Russja dwar koperazzjoni ekonomika u skambji kummerċjali, dak il-ftehim aħna nżommuh.

Għax ma jgħidux li qatt ma ppubblikaw dak il-ftehim. Aħna ngħidulhom, aħna nafu min jistmana. Aħna Partit li dak li rridu ngħiduh u ma naħbuhx. Kulħadd jaf x’irridu aħna

Lil dawn il-ħaddiema li jippruvaw ibeżżawhom b’dawn l-affarijiet ngħidulhom: aħna kemm mal-Libja kif wkoll ma l-Unjoni Sovjetika jkollna r-rispett li jistħoqqilna.

Aħna ma nilagħqu lil ħadd! Dak li nemmnu fih nibqgħu ngħiduh u r-relazzjonijiet tajba mhux biss inżommuhom imma nkattruhom kull fejn u meta jkun ta’ ġid għall-poplu tagħna li jsir hekk.

• L-istess qed jgħidu lill-ħaddiema ta’ xi fabbriki fejn hemm invesiment Ċekoslovakk. Jgħidulhom jitilgħu n-Nazzjonalisti u titilfu l-post tax-xogħol tagħkom. U aħna ngħidulhom, ipokriti, giddibin.

Mhux biss dawn giddibin, dawn qed jinsulentaw lil dawn il-pajjiżi. Meta nkellmu lill-ambaxxaturi tagħhom mhux hekk jgħidulna. Jgħidulna li bil-Partit Nazzjonalista fil-gvern huma jżommu r-relazzjonijiet tajba, iżommu l-koperazzjoni li teżisti u jien ċert li jkunu lesti li jkattruha wkoll.

Jigdbu fuqna!

Bil-gideb jippruvaw ibeżżgħu lill-ħaddiema, kif ippruvaw ibeżżgħu meta qalgħu l-gidba li jien għidt lil xi ġurnalist Ġermaniż li jien ma kontx kuntent għax il-Ġermaniżi telqin bil-mod wisq minn Malta. Kienet gidba u mhux biss gidba. Gidba llum pruvata fil-qorti għax lanqas il-ġurnalist ma kiteb hekk. Kienu qegħdin jigdbu meta ttraduċew ħażin mill-Ġermaniż biex mingħalihom lili jpinġuni ħażin mal-ħaddiema Maltin li hemm fil-fabbriki Ġermaniżi.

Aħna lill-ħaddiema Maltin u Għawdxin ngħidulhom li hemm bżonn li f’dan il-pajjiż li jkun hawn gvern li jkun jaf x’inhi d-direzzjoni. U d-direzzjoni trid tkun waħda li jifhimha kulħadd. Direzzjoni li tispira l-fiduċja f’pajjiżna.

Għalhekk aħna għidna li, filwaqt li rridu nżommu r-relazzjonijiet mhux biss diplomatiċi imma wkoll ta’ koperazzjoni ekonomika u skambji kummerċjali ma kulħadd, jidhrilna li fl-aħjar interess ta’ pajjiżna għandna nfittxu l-aħjar kondizzjonijiet biex Malta tkun tista’ tissieħeb bħala membru sħiħ fil-Komunità Ewropea.

L-ġimgħa l-oħra f’mass meeting tagħhom kien hemm ministru li qal lin-nies: “araw x’ser tagħmlu ta” Qallhom li: “l-futur ekonomiku imwiegħed mill-Partit Nazzjonalista hu ta’ ħsara għall-ħaddiema.”

Dan semma erba’ punti! Issa dan il-Ministru hu wieħed li xi ħaġa jifhem. Anzi jifhem għax studja, jifhem għax mhux stupidu, jifhem għax mhux injorant, jifhem għax kapaċi wkoll.

Imma dan mingħalih li quddiemu għandu ħafna nies li ma jifhmux bħalu. Mingħalih li għandu ħafna nies li jbellgħalhom li jrid. Mingħalih li l-ħaddiem injurant. Allura beda jgħidilhom li dak li qed iwiegħdu n-Nazzjonalisti, nerġa’ naqra l-kliem preċiż: “il-futur ekonomiku mwiegħed mill-Partit Nazzjonalista hu ta’ ħsara għall-ħaddiema.” U semma erba’ punti.

L-ewwel qallhom tal-bulk buying.

Qallhom li n-Nazzjonalisti, f’dawk l-għoxrin punt li għamilna, wieħed minnhom hu li jneħħu l-bulk buying. Qallhom, araw kemm hu ħażin, tant ħażin li mill-qligħ mill-bulk buying diġà għaddejna lill-Gvern tmien miljun lira. B’hekk il-Gvern nefaq, jew se jonfoq, ħames miljun lira minn dawk li hemm mġemma’ biex ma jogħlewx l-affarijiet. Qallhom araw x’ser jiġri issa. Tmienja u ħamsa, tlettax -il miljun. Qallhom dawk it-tlettax-il miljun tal-poplu, għax tal-bulk buying, u ħadhom il-Gvern.

U aħna ngħidulu: Il-Gvern mnejn ġabhom?

Jaqaw għamiltu xi kolletta bejnietkom il-Ministri, ħriġtu xi miljun kull wieħed u ġemmajtulna tlettax-il miljun?

Dawk it-tlettax-il miljun m’huma xejn ħlief żieda fil-prezzijiet li għamel il-Gvern fuq il-prodotti li xtrajna aħna, l-poplu Malti, meta l-affarijiet roħsu, u l-Gvern flok tagħhomlna bl-irħis tagħhomlna bl-ogħli.

It-tlettax-il miljun lira ħallsana għalihom aħna, il-poplu Malti!

U dan issa qed jgħidilna: Jekk jitla’ Gvern Nazzjonalista oqogħdu attenti ta.

Mbagħad qal, jew kważi qal: Dawk it-tlettax-il miljun taf x’kien jiġri minnhom? Jeħduhom in-negozjanti!

U aħna ngħidulu, x’taħsibna? Ta’ subgħajna f’ħalqna?

• Il-poplu Malti ma jafx bil-korruzzjoni?
• Jaqaw ma sarux sinjuri negozjanti hawn Malta taħtkom?
• Jaqaw m’hawnx min sar sinjur taħtkom?
• Jaqaw m’hawnx min ma kellux sitt ħabbiet, ma kienx jaf x’jiġifieri iġġib xi ħaġa minn barra u llum far bl-eluf u bil-mijiet ta’ eluf?
• Ma tafx bihom int dawk?
• Ma tafx li anke s-sistema tal-bulk buying ma tfissirx li n-negozjanti ma baqgħux jaqilgħu dak li hu dritt tagħhom li jaqilgħu?

Dażgur li jaqilgħu n-negojanti u ma fiha xejn ħażin. Ma fiha xejn ħażin fejn ma kienx hemm korruzzjoni.

Dak li hemm ħażin hu fejn qala’ min suppost ma kellux jaqla’ daqskemm qala’, jew suppost ma qala’ xejn għaliex mhux suppost li hu kien imdaħħal f’xi biċċa negozju u spiċċa daħal fiha.

Dak li hemm ħażin hu xi Ministru jipprova jbella’ dan lill-poplu billi jgħidlu oqgħodu attendi għax jekk inneħħu l-bulk buying dak jagħmel ħsara għall-ħaddiema.

Fit-tieni punt qal li jekk nidħlu fis-Suq Komuni rridu noqogħdu attenti għax issa għandna l-vantaġġi li nistgħu nesportaw u m’aħniex inħallsu kif iħallsu fuq xi affarijiet il-membri tas-Suq Komuni.

Issa jien ma nistax nifhem kif din qed jgħidha bis-serjetà. Min jara x’qed jiġri jifhem li ma jistax ikun li pajjiżna jiżviluppa bil-politika taċ-cheap labour. Ma jistax ikun lil Malta nibqgħu nirreklamawha bħala l-pajjiż fejn il-pagi huma baxxi ħafna u allura vale la pena tiġi hawn. Jekk inħarsu ’l bogħod, u mhux sa mneħirna, irridu nifhmu li dan il-pajiż jista’ jieħu r-ruħ jekk verament aħna nistgħu nikkompetu.

Aħna ngħidu, u din ilna ngħiduha minn Frar 1979, li l-Partit Nazzjonalista uffiċċjalment adotta politika li jagħżel li jipprova jikseb l-aktar kundizzjonijiet tajbin biex insiru membri sħaħ tas-suq komuni. Dan jidhrilna li hu fl-interess ekonomiku ta’ pajjiżna għax dan is-suq kbir ta’ miljuni jinfetaħ għalina aktar milli hu llum.

Dan jipprova jnessina, imma min jaħdem fil-fabbriki tal-qliezet f’pajjiżna jiftakar li ftit tas-snin ilu għamlulna kwota u l-aktar li oġġezzjonaw kienu l-Ingliżi li qalulna li ma tistgħux tesportaw minn Malta aktar minn tant eluf jew miljuni ta’ qliezet. Qalulna: M’intomx membri tas-suq komuni. Tajniekom il-possibiltà li tesportaw lilna mingħajr ma tħallsu dazju imma ngħidulkom kemm mhux kemm tifilħu u kemm tridu.

Min iħares aktar ’l bogħod min imnieħru jaf li tagħna politika serja għal Malta u nieħu pjaċir li llum dan irreallizzawh ukoll in-nies tal-industrija.

• Illum nafu li l-pożizzjoni uffiċċjali tal-Federazzjoni tal-Industriji, tal-FOI, hi li Malta għandha ssir membru sħiħ tas-suq komuni.
• Irrealizzawh ukoll in-nies tal-kumerċ u llum l-pożizzjoni tal-Kamra tal-Kummerċ hi li Malta għandha tfittex li ssir membru sħiħ tas-suq komuni.
• Irrealizzawh il-unions ħielsa u l-pożizzjoni uffiċċjali tas-CMTU hi li Malta għandha tfittex li tidħol fis-suq komuni.

Li għadhom ma ndunawx li hu fl-interess tal-ħaddiem Malti, li hu fl-interess tal-poplu Malti, huma l-erbgħa li pappewha, li saru sinjuri li saru miljunarji. Dawk ma jridux. Dażgur li ma jridux.

Mbagħad semma r-rata tal-imgħaxx. Qallhom oqogħdu attenta ta għax wieħed mil-punti hawn imniżżel hu li “bil-PN fil-gvern terġa’ tinħoloq il-fiduċja. Il-Maltin infushom ikollhom fiduċja. Għaliex flushom, nistaqsu, iżommuhom moħbija jew investiti barra l-pajjiż? U dan min ser jitfagħhom fejn ma jroddux jew malajr josfru? Biex jużawhom b’mod li jinħoloq xogħol f’pajjiżna…” u nibqgħu ngħidu.

Aħna qed ngħidu sewwa sew x’inhu jiġri f’dan il-pajjiż tagħna?

L-ewwel nett għadna rekord, jew kważi rekord, ta’ flus fl-idejn. Flus moħbija jiġifieri. Naħseb li għandna rekord ieħor, li ma ssibu miktub imkien, ta’ flus tal-Maltin li hemm barra minn Malta.

Aħna qed ngħidu li hemm bżonn li nagħmlu sforz biex il-Maltin kollha jagħtu sehem biex f’pajjiżna jitkattar il-ġid. U il-ġid jitkattar mhux billi xi ħadd għandu depożitu, moħbi jew le, jew għandu l-flus moħbija. Imma il-ġid jitkattar billi nħajru n-nies, lill-Maltin stess, jinvestu f’pajjiżna u noħolqu l-opportunitajiet tal-investiment f’pajjiżna.

U dan skandalizza ruħu għax aħna għidna li hemm bżonn li f’ċertu każijiet jitħallas imgħaxx ogħla aktar minn tmienja fil-mija. Skandalizza ruħu.

Jien infakkru li meta l-Air Malta riedu joħorġu l-bonds biex jixtru l-ajruplani ħarġu bonds li jagħtu imgħaxx ta’ aktar minn tmienja fil-mija. Dawn huma l-fatti.

Meta l-Gvern Nazzjonalista kien jissellef flok minn barra kien jissellef minn Malta kien jagħti imgħaxx aktar milli jagħtu l-banek dan biex tipprova li dawk il-flus tal-Maltin li huma reqdin u mhux qed iservu biex inkattru l-ġid f’pajjiżna nużwhom.

U dan ħa skandlu. U mingħalih li lill-ħaddiema ta’ quddiemu, ma nafx kemm kellu, werwruhom. Qallhom: “oqogħdu attenti għax jistgħu jagħtukom imgħaxx iżjed imma jekk jagħtukom imgħaxx iżjed min jissellef mill-banek irid iħallas iżjed u jekk iħallas iżjed ikun jista’ jinvesti anqas u jekk jinvesti anqas ikun hawn hafna xogħol anqas.”

U jien ngħidlu: F’ġieħ is-serjetà, mingħandek ma nistenniex li titkellem b’dan il-mod!

Jista’ jkun li xi miżura tista’ ma taqbilx magħhom imma żgur ma tistax tagħmel dikjarazzjoni ġenerika  li tgħid li għax il-Partit Nazzjonalista jrid jara l-flus tal-Maltin jintużaw aħjar billi jingħata imgħaxx aktar f’ċerti ċirkostanzi, dan jmur kontra l-interess tal-ħaddiema. Jien ngħid li din hi ipokrezija. Dan qed tipprova jidħaq bin-nies għax jaħseb li dawn ma jafux l-affarijiet.

Mbagħad skandalizza ruħu b’oħra.

Dan għaliex qed njgħidu li “n-numru ta’ ġranet tal-leave tal-ħaddiema għandu jitla’ minn għoxrin għal ħamsa u għoxrin ġurnata fis-sena.”  Qallhom: “oqogħdu attenti”.

Araw kif saru jirragunaw dawn!

Dan il-Partit tal-Ħaddiema ta! Ministru tal-Partit tal-Ħaddiema u wieħed mill-aktar ministri prominenti, qal lill-ħaddiema li hu “kontra l-interessi tagħkom li jkun hawn xi partit li jgħid isma’ wasal iż-żmien li naraw jekk il-ħaddiema flox għoxrin ġurnata leave għandux ikollhom ħamsa u għoxrin.”

Qisha xi ħaġa waqgħet mis-sema din li vvintajnieha aħna. Idur dawra mal-pajjiżi tal-Ewropa kollha u jara x’inhu jsir fihom, dan il-Ministru. Imma jbeżża’ lin-nies. Naturalment, dan jaf għax mhux stupidu, li l-ħaddiema Maltin telqugħom. U mingħlih ser jgħidilhom lill-ħaddiema Maltin li ser jirriskjaw ix-xogħol tagħhom bi Gvern Nazzjonalista.

Il-ħaddiema Maltin tilfu x-xogħol tagħhom bi Gvern Soċjalista fis-sittax-il sena li għaddew.

Il-ħaddiema Maltin u Għawdxin sfaw bla xogħol taħt il-Gvern Soċjalista f’dawn is-snin li għaddew.

Għalhekk jien żgur jekk huma jħarsu lura u jaraw x’għamlu jindunaw għaliex dawk in-nagħaġ miflufa marru post ieħor.

Irid ikun il-Gvern Nazzjonlista li lill-ħaddiema kollha jerġa’ jagħtihom fiduċja. Lil ħaddiema kollha ngħidulhom: Veru, f’pajjiżna nistgħu noħolqu l-ġid, imma hemm bżonn Gvern li jaf jaħseb.

Ħarsu lejn Marsaxlokk u dawk il-miljuni kollha li ntefqu.

F’Maraxlokk ix-xogħol beda tard wisq u ntilef ħafna żmien għax ma riedux jibnu fuq dak li kien ħaseb il-Partit Nazzjonalista. S’issa għad ma rnexxilhomx iħaddmuh u jien persważ li ma jirnexxilhomx iħaddmuh.

Irid ikun il-gvern ġdid, gvern li jispira l-fiduċja tagħna l-Maltin, gvern li jispira l-fiduċja tal-barranin f’pajjiżna, li jrid iħaddem dawn il-proġetti kbar bħal ta’ Marsaxlokk u bħas-silo tal-qamħ.

L-istess hemm, miljuni ta’ flus minfuqa xahar wara l-ieħor. Jagħmlulna ċ-ċerimonji tal-inawgurazzjoni u ġie l-ewwel vapur iħott il-qamħ u ma nafx ġiex ieħor wara.

Nerġa’ ngħid,irid ikun gvern serju li dawn il-proġetti jagħtihom il-ħajja.

Kif irid ikun gvern serju wkoll, bil-koperazzjoni u bl-onestà tal-ħaddiema, li jrid jerġa’ jpoġġi t-Tarzna fuq saqajha. It-Tarzna dawn fallewha minħabba l-politika ħażina tagħhom. Fallewha għax firdu u iddiskriminaw bejn il-ħaddiema. Fallewha għax ma kinux kapaċi jmexxuha.

Jrid ikun Gvern Nazzjonalista li lit-Tarzna wkoll jerġa’ jagħtiha s-saħħa li kellha.

Irid ikun Gvern Nazzjonalista li jagħmel programm ta’ żvilupp ekonomiku b’inċentivi li jkun hemm bżonn għax b’hekk biss nistgħu nisfruttaw il-pożizzjoni tagħna u verament inġibu l-ġid f’pajjiżna.

Irridu nagħmlu programm ekonomiku li jagħmel enfasi mhux biss fuq it-turiżmu, il-biedja u s-sajd, u l-manifattura, imma hemm il-kumplament tas-settur terzjarju, dak tas-servizzi, li bilkemm għadna missejnieh f’pajjiżna.

Tlifna ħafna żmien u ser insibu ħafna ostakoli.

Waħda mid-diffikultajiet se tkun is-sistema ta’ telekomunikazzjoni. Il-mod kif ġie żviluppat is-sistema tat-telephones hu verament tal-mistħija.

Verament ħaġa li ma titwemminx li jkollna l-Ministru, kif kellna jumejn ilu, jiftaħar li issa inawgurajna telephone exchange ieħor qadim, refurbished f’Malta, li jaħdem bis-sistema Strowger, sistema tas-snin għoxrin, ta’ sittin sen ilu.

Li dan mhux tajjeb għal dan iż-żmien. Dawk flus mormija. Dan nuqqas ta’ serjetà. Nuqqas ta’ serjetà li għad rridu nbagħtu l-konsegwenzi tagħhom.

Filwaqt li aħna ċerti li l-Partit Nazzjonalista fil-gvern jerġa’ jagħti l-ħajja lill-ekonomija ta’ pajjiżna, aħna nirrealizzaw ukoll id-diffikultà biex nirranġaw l-affarijiet il-ħżiena li saru fis-sittax-il sena li għaddew u biex nagħmlu dawk l-affarijiet li ma sarux.

Imma aħna ċerti li aħna – il-Partit Nazzjonalista, d-Deputati tagħkom – bl-appoġġ sħiħ tagħkom, tal-poplu Malti u b’mod partikolari tal-ħaddiema Maltin u Għawdxin nistgħu verament inwegħdukom ix-xogħol u id-dinjità fuq ix-xogħol.

Max-xogħol inwegħdukom ukoll il-ġustizzja li intkom tridu u mal-ġustizzja inwegħdukom ukoll il-libertà, d-demokrazija, li mingħajrha ma nistgħux ngħixu ta’ bnedmin.

Grazzi. Grazzi ħafna.