Mass Meeting – Rabat, Malta – 5 April 1987

Background

On Sunday, 5^th April 1987, at around lunchtime, Labour supporters returning from an MLP meeting began hurling insults at anyone presumed Nationalist while passing through the town of Zebbug. When offending insults were returned by somebody in a balcony, the Labour supporters descended from the truck they were on, began throwing stones, vandalizing property, overturned four cars and set fire to one of them. At one point shots were fired at some households, and these were returned. It was later reported that about 19 shots were fired and more than 20 persons were injured.

That same evening, when the huge crowd of Nationalist supporters attending the PN Mass Meeting in Rabat was dispersing, it was subjected to a violent unprovoked attack by the notorious SMU Riot Police Squad.

Riot Police charged groups who were leaving the PN Mass meeting with batons, fired tear gas and used special purpose automatic shotguns (SPAS) and 9mm weapons on the crowds.  Several persons were hit and injured, with two of those seriously injured in danger of loss of life.

The Riot Police also attacked crowds gathered near the PN Club in Rabat. The club was damaged by a blaze that broke out shortly after the arrival of the police there.

Summary

PN Leader Eddie Fenech Adami began his speech stating that soon, the 16-year long nightmare of Socialist rule would soon be over and the Maltese and Gozitan people would one mere be able to live a normal serene life.

The bitter fruit of Socialist rule was there for all to see, the record unemployment, the disaster in the islands’ infrastructure, the collapse of the economy with foreign investment near to nil.

A new Government led by the Nationalist Part would restore hope, both to entrepreneurs and to the workers, to the commercial sector and those working directly with Government of state-ownded entities.  The Nationalist Party believed in and rewarded the ability of citizens to contribute towards economic grown and job creation in a serene economic environment marked by social justice, fair working conditions and fair profit.

For a whole generation of Maltese, sixteen years of Socialist rule meant that they were denied the most basic career and personal development opportunities that one would expect in any normal society.  On the other hand, a number of Socialists had enriched themselves during these years at the very same time that many Maltese were left jobless and impoverished.

Fenech Adami solemnly promised that as head of the incoming Nationalist Administration he was determined to fight and eliminate corruption, to jump start economic growth, to restore democratic rule, including fair and balanced public broadcasting.

The Socialists were a tired, divided party that included some who often resorted to violence that over the years had left many innocent victims. One of these was young Raymond Caruana who was shot in Gudja in December 1986, and who would have celebrated his 27^th birthday on the 9^th May, the day of the general elections.

On the 9^th May, by voting to restore full democracy and rule of law the Maltese and Gozitan people will be paying homage to Raymond Caruana and to the many others who suffered under Socialist rule.

Political Context

• English
• Malti

Transcript

Ħuti Maltin u Għawdxin.

Bħal-lum ħames ġimgħat, fid-disgħa ta’ Mejju, ma tkunux miġburin f’din il-pjazza jew f’xi pjazza oħra iżda lkoll, intom li qegħdin hawn flimkien mal-poplu kollu, tkunu qegħdin tisimgħu l-ewwel riżultati li jikkonfermaw ir-rebħa li intom tħabattu għaliha.

Rebħa li se jagħmel il-poplu Malti mhux tant kontra l-partit avversarju tagħna imma rebħa ta’ poplu kontra gvern ta’ klikka, għax hija l-klikka li se tiġi mwarrba ħames ġimgħat oħra.

Fil-ftit ġimgħat li baqa’ rridukom tibqgħu taħsbu biex tagħmlu l-għażla.  Għażla maħsuba, għażla intelliġenti. Biex jagħmel din l-għażla tajjeb, il-poplu Malti u Għawdxi ta’ bilfors ikompli jħares lejn il-qasam tax-xogħol f’pajjiżna.

Frott Qares ta’ Sittax-il Sena Soċjaliżmu

U, meta jagħmel dan, jifhem dejjem aktar għaliex il-programm Soċjalista mwettaq fis-sittax-il sena li għaddew la ġab ix-xogħol f’pajjiżna u lanqas ma ġab kundizzjonijiet ta’ xogħol li jixirqu lill-ħaddiem.

Il-poplu Malti u Għawdxi jaħres lejn is-sittax-il sena li għaddew u jiftakar fil-wegħdiet, fit-tamiet, fil-promessi li għamlu minn żmien għal żmien. Imma llum, meta jħares lura jikkonferma li ma ġewx imwettqa dawk it-tamiet u wegħdiet.

Għalhekk li aħna nistennew li l-poplu tagħna jagħżel bir-raġuni u bl-intelliġenza u mhux bis-sentiment, bil-passjoni jew bil-preġudizzji.

Il-poplu tagħna jagħżel billi jiżen verament dak li sarraf is-Soċjaliżmu f’Malta fis-sittax-il sena li għaddew u jħares ’l quddiem u jara x’jista’ joffri l-Partit Nazzjonalista lil dan il-poplu tagħna.

M’hemmx dubju li, daqs kemm nafu aħna li ser ikun il-qasam tax-xogħol li ser irebbaħna l-elezzjoni, daqstant jafu huma wkoll li hu l-qasam tax-xogħol li ser itellifhom l-elezzjoni.  Biex tifhmu dan, kull m’għandkom tagħmlu hu li ssegwu d-diskorsi li qed jagħmlu huma f’din il-kampanja elettorali.

Meta tisimgħu d-diskorsi tagħhom, jew aħjar taqraw ir-rapporti tagħhom, malajr tifhmu kif huma kontinwament qegħdin fuq id-difiża.

Jippruvaw jiddefendu ruħhom kontra l-għawġ li hawn fil-pajjiż billi jippruvaw iwaħħlu f’xi ħadd ieħor. Il-karba kontinwa, it-tnehida ma taqta’ xejn tal-kap tal-partit l-ieħor hi biex il-ħaddiema jingħaqdu bejniethom għax jgħid li hu b’hekk biss li jista’ jkollhom il-Moviment tal-Ħaddiema fil-gvern.

Dawk il-ħaddiema li jappella lihom hu [Karmenu Mifsud Bonnici] huma proprju dawk il-ħaddiema li fehmu xi jfisser is-Soċjaliżmu tal-partit l-ieħor fil-prattika. Raw xi jfisser il-madmad ta’ gvern li jisserva bihom.

Huma dawn il-ħaddiema li se jwarrbu lil dan il-Gvern għax jafu li l-ġid komuni hekk jitlob.

Jitlob li fil-pajjiż jkun hawn gvern li verament jagħmel dak kollu li jista’ biex ikattar il-ġid fil-pajjiż.

Il-poplu jħares lura u jara kemm intilfu okkażżjonijiet li setgħu ġabu x-xogħol f’pajjiżna.

Il-poplu jinduna kemm il-kliem vojt u l-ġlied bla bżonn tagħhom ma Maltin stess u ma barranin naffar ix-xogħol minn pajjiżna.

Il-verità hi li l-politika tal-Gvern Soċjalista f’dawn l-aħħar sittax-il sena u partikolarment fl-aħħar snin kienet waħda li ma tat xejn lill-ħaddiem. Ma għenitx lill-ħaddiem biex jimxi ’l quddiem. Għall-kuntrarju kienet politika li biha il-ftit biss saru sinjuri waqt li l-kotra ma mxietx ’l quddiem.

Għalhekk bdejt biex għidt li r-rebħa li se jkun hawn se tkun rebħa ta’ poplu.  Jiġifieri rebħa tagħkom!

Rebħa fuq dawk tal-klikka, dawk li ħadmu biex jistanew huma u ta’ madwarhom u mhux biex jitkattar il-ġid li hemm bżonn fil-pajjiż, ġid li  jgawdi minnu kulħadd.

Meta ftit ilu jien għidt li l-investiment barrani kien kwazi ġie fix-xejn, Karmenu Mifsud Bonnici kien pront irrisponda.

L-ewwel nett ma setax jiċħad li l-investiment barrani ġie fix-xejn għax hekk ippubblikaw huma stess. Fl-1985 l-investiment barrani kien biss ta’ madwar miljun lira. Hu qal: “Imma l-investiment barrani ġie. Ara kemm ġew fabbriki Ġermaniżi.”

U aħna ngħidulu veru ġew il-fabbriki Ġermaniżi. Imma dawn ġew għax aħna għamilna l-pedamenti sodi fis-snin sittin u huma gawdew l-frott tal-politika tagħna. Dak l-investiment sar għax fis-snin sittin kien hemm Gvern serju, kien hemm Gvern li bena l-pajjiż mix-xejn u llum huma kissruh.

Għalhekk l-investiment kien baqa’ ġej. Veru li kien baqa’ ġej fis-snin sebgħin, partikolarment fl-ewwel ħames snin tas-snin sebgħin. Veru li kien ġej l-investimet f’pajjiżna, imma veru wkoll li kienu huma li naffruh u llum nistgħu ngħidu li kważi ġie fix-xejn.

Kien f’dak iż-żmien, fis-snin sittin, li twaqqfet id-Development Corporation li xogħolha kien li tħajjar l-investiment f’pajjiżna. U l-ikbar suċċess li għamlet il-Korporazjoni tal-Iżvilupp kien proprju li ħajret, permezz ukoll ta’ persuna li kellha magħha għal ħafna snin, l-investiment Ġermaniż f’pajjiżna.

Illum li qegħdin lejliet l-elezzjoni, mhux biss aħna, l-poplu Malti, nafu li r-rebħa se tkun tagħna, imma anke l-barranin jafu li l-bidla se titwettaq. Għaldaqstant, illum veru reġa’ hawn interess f’pajjiżna. Imma l-kundizzjoni biex dak il-ġid jiġi f’pajjiżna hi dik li jkun hawn fil-gvern il-Partit Nazzjonalista.

Il-ħaddiem u t-tkattir tal-ġid

Il-ħaddiema żgur ma jinsux il wage freeze li impona dan il-Gvern għal ħames snin. Ma ħalliex li l-pagi jitilgħu, anke meta kien seta’ hemm bżonn, anke meta kien hemm min jiflaħ li jgħolli l-pagi.

Illum qed jippruvaw jiddefendu ruħhom. U irrisponda Karmenu Mifsud Bonnici, nhar il-Ġimgħa u qal: “Imisshom jiftkaru l-ħaddiema kemm għolew il-pagi f’dawn is-sittax-il sena.”

U aħna ngħidulu: Dażgur li jiftakru kemm għolew il-pagi f’dawn is-sittax-il sena u jiftakru mhux biss il-pagi kemm għolew imma kemm għoliet il-ħajja fil-pajjiż! Jiftakru wkoll li dan kien il-Gvern li neħħa s-sussidji fuq tant ogetti ta’  l’ikel. Bhala riżultat, ħobża ta’ ratal li kient tiswa ħames soldi, kienet tiswa żewġ ċenteżmi, illum tiswa tnax-il ċenteżmu. Tiswa sitt darbiet dak li kienet.

Illum l-ħaddiema jafu kif għoliet il-ħajja, kif għolew il-prezzijiet.

Pereżempju, l-ħaddiema jafu kif għoliet, il-bolla tan-National Insurance.

Fejn qabel din kienet ftit ċenteżmi,llum hi parti minn tnax mill-paga: xahar sħiħ paga f’sena.

Allaħares m’għolewx il-pagi!

Kieku m’għolewx il-pagi dan poplu mejjet bil-ġuħ.

Imma dan ma jfissirx li għaliex għolew il-pagi, u allaħares le, il-ħaddiema qegħdin tant tajjeb li m’għandhomx iħarsu ’l quddiem u jgħidu: “Irridu li fil-pajjiż jitkattar il-ġid biex minn dak il-ġid imissna sehem aħna wkoll.”

Il-ħaddiema żgur li jiftakru kif dan kien dan il-Gvern li l-kondizzjonijiet tax-xogħol tagħhom flok ġabhom ’l quddiem tefagħhom lura.

Proprju ftit ġranet ilu kien l-ewwel anniversarju ta’ meta wħud mill-ħaddiema tal-Casino sfaw imkeċċija mill-post tax-xogħol tagħhom. Kienu qalulhom li se jsalvaw il-postijiet tax-xogħol tagħhom. Imma l-Prim Ministru tal-lum kien tradixxa lil dawk il-ħaddiema u żamm mal-employers ġodda li ħadu l-Casino f’idejhom u qal li kellhom raġun li keċċew xi ħaddiema.

Fil-verità ma kien hekk xejn. Dawk il-ħaddiema li tkeċċew ma kien hemm ebda raġuni valida skond il-liġi għaliex kellhom jitkeċċew.

l-ħaddiema jiftakru minn xiex għaddew!

Jiftakru l-ħaddiema tal-lukanda Verdala li issa reġgħet miftuħa. Jalla tkun verament miftuħa u timtela bil-klijenti.

Imma l-ħaddiema tal-Verdala jiftakru kif, minkejja li l-General Workers Union u l-Gvern kienu qalulhom li l-post tax-xogħol tagħhom kien assigurat u li m’għandhomx għalfejn jikkonfondu, dawk il-ħaddiema sfaw kollha bla xogħol għal snin sħaħ.

Jiftakru tant ħaddiema oħra.

Il-ħaddiema tad-Dragonara, pereżempju, kemm għamlu xhur u snin jitħallsu ta’ erbat ijiem fil-ġimgħa. U titħallas ta’ erbat ijiem fil-ġimgħa tfisser tnaqqis ta’ għoxrin fil-mija tal-paga li kellek.

Jiftakru tant ħaddiema, mijiet u eluf kultant, kemm għamlu żmien jaħdmu ġimgħa mnaqqsa.

U dawn kollha issa jduru fuq il-Gvern u jgħidulu: Int telliftna x-xogħol, int ma kontx kapaċi tassiguralna x-xogħol kif inhu xieraq, ix-xogħol diċenti.

Jiftakru wkoll il-mijiet ta’ ħaddiema li ħadmu mal-kumpanija Xlokk, illum Kalaxlokk. Hemm kienu impjegati b’kuntratti ta’ ġimgħa b’ġimgħajew ta’ xahar b’xahar.

Jiftakru wkoll tant ħaddiema fil-Marsa Ship Building ukoll li għal żmien twil kienu jimpjegawhom minn xahar għal xahar.

Kif żgur jiftakru l-ħaddiema kollha tal-korpi u l-ħaddiema kollha tad-Dejma li anke issa qed joffrulhom xogħol, forsi mhux minn xahar għal xahar, b’ingaġġ għal erbatax-il xahar li ġedduhulhom kultant. Imma jekk jerġa’ jitla’ dal-Gverm jgħidilhom li sa l-elezzjoni kellu bżonnhom biex serqilhom il-vot. Issa, wara l-elezzjoni, ma jkollux bżonnhom u jerġa’ jibgħathom jirreġistraw.

Għalhekk aħna ngħidu lill-ħaddiema kollha Maltin u Għawdxin:

• Jekk tridu sserrħu raskom,
• jekk tridu tassiguraw li fil-pajjiż ikun hawn xogħol għalikom,
• Jekk tridu li jkun hawn xogħol deċenti,
• Jekk tridu li jkun hawn xogħol li jixirqilkom,
• hemm bżonn li tagħtu s-sehem tagħkom kif żgur sejrin tagħmlu biex ikun hawn gvern li jaħseb fil-bogħod u b’hekk jassigura li jkollkom il-postijiet tax-xogħol tagħkom fis-sod.

Sittax-il sena moħlija

Din hi l-esperjenza li għaddejna minnha bħala pajjiż tul is-snin li għaddew.

Jien ma rridx noqgħod immur lura fis-snin, imma min jiftakar jaf li s-snin sittin kienu snin ta’ diffikultajiet kbar, meta dan il-pajjiż ma kellu xejn.

Bdejna mix-xejn. Ħlief tarzna u xi fabbrika ’l hawn u ’l hemm ma kienx hawn.

Imma kienu s-snin sittin, fi żmien Amministrazzjoni Nazzjonalista, li taw spinta ’l quddiem u ġibna fil-pajjiż xogħol sod, xogħol permanenti.

Is-sittax-il sena li għaddew kienu fil-parti l-kbira tagħhom snin moħlija, snin li fihom seta’ twettaq ħafna ġid iżda dak il-ġid ma twettaqx għaliex is-Soċjalisti imxew b’politika kontinwament żbaljata.

Meta ngħidu li dan il-Gvern qed jimxi b’mod li jinsulta lill-ħaddiem dan qed ngħiduh għax mhux sew li dan il-Gvern joffri x-xogħol lejliet l-elezzjoni.

Għidtu f’meetings oħra u nerġa’ nirrepetih llum, il-Gvern qed iberbaq il-flus, qed jisparpalja l-miljuni.

Aħna m’aħniex kontra li l-Gvern jagħti x-xogħol. Ghal kuntrarju, snin ilu fil-Parlament kont jien stess li għidt li l-Gvern għandu juża l-flus li kellu biex joħloq ix-xogħol.

Jien stess kont għidt li l-Gvern għandu jagħmel, mhux issa lejliet l-elezzjoni, iżda snin ilu, programmi serji li bihom jagħti x-xogħol u jipprepara lill-pajjiż għall-ġejjieni. Hekk għidt snin ilu.

Issa meta għedt li l-Gvern qed iberbaq il-flus, Karmenu Mifsud Bonnici irrispondini li issa qed nakkużawh li jberbaq il-flus mentri sa ftit ilu konna ngħiruh li kien Gvern xħiħ.

Il-verità hi li ż-żewġ deskrizzjonijiet huma tajba.

Dan kien Gvern xħiħ mal-ħaddiem Malti. Dan kien Gvern li seta’ ħaseb, mhux lejliet l-elezzjoni, imma snin ilu biex ma jħallix il-qagħad jitla’ kif tela’.

Imma dak iż-żmien deherlu li m’għandux jonfoq il-flus. Deherlu li l-ħaddiema jħallihom jirreġistraw u issabil-wiċċ tost jippretendi li jisraq il-vot tal-ħaddiema għax joffrilhom ix-xogħol lejliet l-elezzjoni.

Jien m’għandix dubju li l-ħaddiema jafuh dan, anke dawk li daħlu f’post tax-xogħol offrut lilhom lejliet l-elezzjoni. Jafu li dan il-Gvern qed jipprova jisraq il-vot tagħhom.

Jien ċert li dawk kollha li jien stess għidtilhom li jekk joffrulkom ix-xogħol aċċettawh, se jagħtuhom risposta talli mxew magħhom ħażin għal snin sħaħ u mhux se jħallu li l-vot tagħhom jinsteraq lejliet l-elezzjoni.

Lanqas m’hemm dubju li dawk kollha li qed jingħataw il-promotions lejliet l-elezzjoni mhux se jgħidu grazzi lil dan il-Gvern. Forsi jgħidlu grazzi xi bażużlu li jqabbżuh ħafna minn ta’ qablu jew li japprofitta minn xi promotion li ma tistħoqqlux lejliet l-elezzjoni.

Imma dawk il-promotions li ngħataw lil ħafna li ilhom jistennewhom, dawk messhom ħaduhom meta kienu dovuti. Jien ċert li r-risposta ta’ dawn kollha wkoll se tkun li mhux se jiġu ingannati. Anzi l-fatt li tawhom l-promotion lejliet l-elezzjoni għandu jservi biex jgħidu li ma jridux aktar gvern li jagħmel l-inġustizzji għal snin sħaħ mbagħad qabel l-elezzjoni jipprova jidħaq bik u jkollok tgħidlu grazzi għax tak dak li huwa kien tiegħek.

Verament naħseb li meta taraw dak li qed jingħad fil-gazzetti kultant tidħqu.

Pereżempju, f’rapport li kien hemm ta’ diskors ta’ Karmenu Mifsud Bonnici ntqal li Gvern Soċjalista ġdid se joffri liż-żgħażagħ miżuri biex jagħmlu xogħol ta’ fejda fil-komunità.

B’ittri kbar f’l-orizzont niżżlu li fil-programm elettorali li dalwaqt jitħabbar se joffru miżuri biex iż-żgħażagħ jagħmlu xogħol ta’ fejda fil-komunità.

Jien naħseb li ż-żgħażagħ li qraw dan id-diskors daħqu.

Dawn jaħsbu li se jingannaw lil xi ħadd bi kliem vojt lejliet l-elezzjoni?

Jekk liż-żgħażagħ veru riedu joffrulhom xogħol ta’ fejda fil-komunità, hekk kellhom jagħmlu tul is-sittax-il sena li għaddew minflok ma approfittajtu ruħkom minn tant studenti ħaddiema li ħaddimtu bix-xejn u ġegħeltuhom jagħmlu xogħol li mhux kapaċi għalih għax mhux xogħol adattat għalihom.

Lil dawk veru misskom offrejtulhom xogħol ta’ fejda għall-komunità Maltija u mhux lejliet l-elezzjoni tgħidulhom x’se jagħmel Gvern ġdid.

M’għandix dubju li ż-żgħażagħ jistmerru lil min qed jofrilhom ix-xogħol biex jisraq il-vot tagħhom.

M’hemmx dubju li kulħadd jifhem li din elezzjoni hi kruċjali għax se tiddeċiedi u tagħmel għażliet fundamentali għalina lkoll biex dan ikun pajjiż fejn verament hemm ix-xogħol u fejn nistgħu ngħixu lkoll ħielsa.

F’dawn il-ġranet, Karmenu Mifsud Bonnici reġa’ wiegħed li gvern Soċjalista ġdid ser jagħti sehem lill-impjegati tal-gvern fit-tmexxija tad-dipartimenti.

Lejliet l-elezzjoni għandu l-wiċċ jgħid dan u donnu nesa li snin ilu kienu twaqqfu l-kumitati tax-xogħol fid-dipartimenti tal-gvern. Jien niftakar li, aktar minn tnax-il sena ilu, fil-Parlament kont għidt li anke fid-dipartimenti tal-gvern hemm bżonn li tidħol forma ta’ parteċipazzjoni, forma ta’ tisħib.

Imma l-Perit Mintoff, dak iż-żmien Prim Ministru, kien ipprova jwaqqa’ l-idea kollha għaċ-ċajt u qal: “Xi tridhom jagħmlu dawn? Jissieħbu, pereżempju, biex jiddeċiedu d-Dipartiment tal-Income Tax kemm jiġbor taxxa?”

Jien kont għidtlu li mhux dak kien il-ħsieb. Il-ħsieb hu li l-ħaddiema verament iħossuhom li qed jiġu stmati.

Il-ħaddiema kapaċi jagħtu s-sehem tagħhom biex id-dipartimenti tal-gvern jimxu ħafna aħjar milli qed jimxu issa. Illum nafu bl-ineffiċjenza kbira li hemm fid-dipartimenti kollha.

Mbagħad kienu twaqqfu dawn il-kumitati tax-xogħol. Meta saru l-elezzjonijiet bdew jitilgħu nies responsabbli, nies li ħafna drabi kien jidher ċar li ma jaqblux mal-fehma politika tal-Gvern.

U, għax ġara hekk, lil dawn il-kumitati qerduhom.

U issa għandu l-wiċċ jħabbar fil-meetings tagħhom li issa, jekk jerġgħu jitilgħu, ser jagħmlu l-kumitati fid-dipartimenti tal-gvern.

Tinsewx, hemm bżonn li ssegwu mhux biss dak li ngħidu aħna imma anke dak li qed jgħidu huma.

Minn dak il-ftit li għidt malajr tifhmu li dawn il-ħin kollu jippruvaw jiskużaw u jiddefendu ruħhom.

Din hi l-kampanja elettorali tagħhom. Kampanja elettorali li, skond il-President tal-Partit tagħhom, kienet se tkun kampanja b’organizzazzjoni li Malta qatt ma rat bħala.

Qal li se tkun kampanja elettorali se twerriċna, se tbeżżagħna.

Gvern ġdid determinat li jeqred il-korrużjoni

Aħna llum għandna l-provi tal-kampanja elettorali tagħna miexja tant tajjeb li,  kif qed jistqarru ħafna minnhom, ġarrithom.

Hawn mewġa kbira li qiegħda tasal s’għandhom u terġa’ tiġi lura u magħha ġġib ħafna aktar minn dawk in-nagħaġ li sa ftit ilu ma kinux mitlufa u issa vera intilfu. Telqu minn magħhom u ġew hawn magħna.

Jien żgur li f’din il-massa enormi u meraviljuża ta’ poplu li hawn illejla hawn ħafna li qegħdin hawn l-ewwel darba.

Nirrakkonta esperjenza ta’ nhar il-Ħamis li għadda wara l-meeting ta’ Tas-Sliema. Folla kbira, mhux daqs din tal-lejla, naturalment. Ġie wieħed ikellimni u qalli li meta kien fil-folla beda jistaqsi lilu nnifsu: “Imma kif hawn dawn in-nies kollha, illum il-Ħamis, fost il-ġimgħa?”  Wieħed li kien ħdjeh qallu: “Sinjur jien wieħed li sa ftit tal-ġranet ilu kont immur mal-folla tagħhom u illum qiegħed mal-folla tagħkom u nara d-differenza.”

Ħbieb tiegħi verament tara d-differenza. Hawn quddiemi, meta ngħaddi minn fostkom, nara uċuħ daħqana. Nara wċuħ li jistennew bil-ħerqa dan il-mument tar-rebħa tal-poplu tagħna.

Jien ma mmurx il-meetings tagħhom imma kultant nirċievi xi informazzjoni.

Pereżempju, irċivejt ittra mingħand waħda minn Birkirkara li ma ffirmatx isimha għalkemm kitbitha bil-kaligrafija tagħha. Hi kopja ta’ ittra li hija bagħtet lill-President tal-partit l-ieħor, lil Dottor Alfred Sant. U f’din l-ittra qaltlu:

“Jien dejjem kont Laburista u għadni Laburista ….. Impjegajtulu żewġt itfal issa …. Imma jien m’iniex se niġi u ma nħallix lit-tfal tiegħu jiġu l-meetings tagħkom bħal dak ta’ Birkirkara …Għax hemmhekk saru affarijiet skandalużi.”

Din is-Sinjura bagħtitlli kopja ta’ leaflet oxxen li qassmu lil dawk li marru fil-meeting hemm.

F’dan il-livell baxx wasslu.

Il-livell tal-oxxenità. Il-livell l-aktar maħmuġ.

Il-livell li ma jixraq lil ħadd li għandu dinjità ta’ bniedem.

Dawk li kienu mdorrijin imorru l-meetings tagħhom u jiġu l-meetings tagħna jaraw b’għajnejhom u iħossu verament kif id-differenza hija xi ħaġa li tinduna biha mill-ewwel.

• Aħna bis-sinċerità kollha rridu l-ġid ta’ pajjiżna.
• Aħna qegħdin fil-politika mhux biex nagħmlu l-flus.
• Aħna qegħdin fil-politika biex inservukom.
• Aħna qegħdin fil-politika biex nagħmlu l-ġid.

Illum sfortunatament, ma rridx ngħid kollha, imma hemm kotra kbira fost l-oħrajn li għalihom l-politika saret mezz jif jistanew, kif jimtlew bil-flus. Dawn huma l-fatti u llum din id-differenza forsi tidher aktar ċara milli qatt kienet tidher qabel.

Gvern ġdid li jsaħħaħ l-ekonomija

Illum aħna nkomplu ngħidulu lill-poplu Malti u Għawdxi, inkomplu ntennu li

Gvern ġdid biss, gvern magħmul mill-Partit Nazzjonalista jista’ jġib ix-xogħol għal pajjiżna.

Gvern ġdid biss magħmul mill-Partit Nazzjonalista jista’ jagħti lura d-dinjità lill-ħaddiema kollha.

Gvern ġdid Nazzjonalista biss jista’ joffri ix-xogħol fis-sod lill-ħaddiema Maltin u Għawdxin.

Qed nersqu lejn elezzjoni. Il-ġimgħa d-dieħla ż-żewġ partiti mistennija jippubblikaw il-programm elettorali tagħhom.

F’il-Ħelsien ta’ jumejn ilu, tat-3 t’April,tawna ħjiel dawn x’ser ikun fih il-manifest elettorali tagħhom.

Se naqralkom xi affarijiet. L-ewwel ħaġa li jgħidu dawn: “Fost il-proposti li hemm fil-manifest elettorali nsibu; ser tingħata aktar importanza lill-iskejjel primarji tal-gvern biex isiru l-aħjar fil-pajjiż u jħejju kif jixraq lill-istudenti ż-żgħar biex ikomplu l-istudji tagħhom.”

• Għaddew sittax-il sena, għamlu riforma fl-iskejjel sekondarji u rvinawhom.
• Għaddew sittax-il sena għamlu riforma fl-Università u rvinawha.
• Issa jonqoshom jirvinaw l-iskejjel primarji u ser ipoġġuhom fil-programm tagħhom.

Jekk baqa’ settur fl-iskejjel tal-gvern li ma ġiex irvinat bħall-ħafna mis-setturi l-oħra tal-edukazzjoni huma proprju l-iskejjel primarji.

Jien ma nistax nifhem xi jfisser il-kliem, “Jħejju kif jixraq lill-istudenti ż-żgħar biex ikomplu l-istudju tagħhom.”

Dan xi prinċipju?

L-aktar ħaġa naturali li t-tfal li jidħlu fl-iskejjel primarji jmorru biex jitgħallmu u jħejju ruħhom biex ikomplu jistudjaw.

Dan wieħed mill-prinċipji?

Min jaf hux forsi li meta dawn ser jirriformaw l-iskejjel primarji tal-gvern hux ser jieħdu ħsieb biex jaraw x’jidħol f’moħħ it-tfal mill-età tar-raġuni. Tiftakru li kienu qalulna li l-gvern għandu d-dritt u d-dmir, kienu qalu, li jara x’jidħol f’moħħ uliedna mindu dawn jilħqu l-età tar-raġuni. Jien ma nistax nifhem għaliex proprju skond il-Ħelsien ta’ jumejn ilu l-ewwel item li jsemmu tal-manifest elttorali tagħhom huma l-iskejjel primarji.

U jkomplu dwar l-iskejjel tal-Knisja

S’issa ppruvaw joħonqu lill-iskejjel sekondarji.

Lill-iskejjel primarji tal-Knisja s’issa llimitawlhom biss in-numru ta’ dawk li jistgħu jidħlu fihom.

Hu magħruf biżżejjed li sfortunatament f’pajjiżna hawn domanda ħafna iżjed kbira milli jistgħu jlaħħqu magħha l-iskejjel tal-Knisja għall-iskejjel primarji tagħhom.

Qed ngħid sfortunatament fis-sens li d-domanda tant hi kbira u l-Gvern ma ħalliex lil dawn l-iskejjel jikbru u allura sfortunatament ħafna li qed jagħżlu li jmorru f’dawk l-iskejjel mhux jirnexxilhom.

Lili tħassibni ħażin u jien ngħid dan il-paragrafu, proprju l-ewwel wieħed li jissemma, jien żgur li jħasseb ħażin lill-Maltin u l-Għawdxin kollha li għandhom għal qalbhom u m’għandhom xejn għal qalbhom iżjed mill-edukazzjoni ta’ wliedhom.

Mbagħad ikomplu: “Ser jissaħħu aktar l-iskemi ta’ taħriġ tekniku biex aktar Maltin u Għawdxin jiksbu snajja’ ġodda meħtieġa għall-fabbriki li jeżistu fostna u oħrajn li ser jiftħu ġodda.”

Hawn l-istess.  Jien ngħidilhom, araw kemm tliftu zmien. Dak li qed tgħidu li ser tagħmlu issa, li tippreparaw lit-tfal f’teknoloġija moderna, dak messkom għamiltuh snin ilu.

Ilkom sittax-il sena hemm u li llum tiġu tgħidu li intom ser tieħdu ħsieb fil-ħames snin li ġejjin biex dawn l-iskejjel tagħmluhom verament tajbin, il-poplu jdur fuqkom u jgħidulkom irvinajtulna l-edukazzjoni ta’ wliedna.

Jkomplu: “Ser issir korporazzjoni ġdida biex tkabbar l-esportazzjoni ta’ prodotti maħduma lokalment.”

Ilna ngħidu s-snin aħna li hemm bżonn li l-Gvern jieħu ħsieb bis-serjetà biex jkun hemm organizzazzjoni biex tiżdied l-esportazzjoni minn pajjiżna.

Ikomplu mbagħad jgħidu fuq il-Korporazzjoni tal-Iżvilupp li diġà semmejt. Jgħidu li din ser tiftaħ fergħa ġdida biex tagħti l-għajnuna meħtieġa biex kumpaniji lokali jsiru aktar effiċjenti u moderni.

Imma x’wiċċ għandhom dawn?

Wara sittax-il sena fil-gvern, issa jgħidulna li ser jagħmlu xi riformi li ilhom meħtieġa s-snin.

Mhux biss ilhom meħtieġa, uħud minnhom kienu jeżistu żarmawhom meta sabuhom hemm u issa wara sittax-il sena ta’ rovina ser joħorġu programm elettorali u jgħidulna li sejrin jerġgħu jirranġawhom.

U jkomplu.

Xandir xieraq għal pajjiż verament demokratiku

Dan il-programm jgħid: “Jiġi riorganizzat ix-Xandir”.

Isimgħu l-ipokrezija: “Biex ikun aċċertat li jinħass li hu imparzjali fost il-poplu u biex il-produzzjonijiet lokali jitjiebu fil-kwalità.”

Immaġinaw dawn x’wiċċ għandhom!

Jgħidulna li se jirriorganizzaw ix-Xandir biex jidher u jinħass li hu imparzjali.

L-ikbar delitt li għamlu kien li qasmu lill-poplu tagħna. Dawn użaw ix-Xandir biex flok ma jgħaqqdu lill-poplu jifirduh. Għal snin sħaħ, lill-poplu semmgħuh qanpiena waħda.

Hu mertu kbir tagħna lkoll flimkien, u niftaħru bih, li minkejja x-Xandir moqżież, aħna rnexxielna nsemmgħu u nwasslu leħinna.

Forsi dawn il-preżenza ta’ folol hekk kbar fil-meetings, li huma xi ħaġa straordinarja, għandha dan l-iżbilanċ fix-Xandir bħala l-loġika u  l-vera raġuni tiegħu.

Tul it-tnax-il sena li għaddew minn mindu ħatfu x-Xandir bl-iskuża li joħduh minn idejn il-barrani, dejjem ħassejna l-bżonn li mmorru fil-pjazez biex inkellmukom direttament, għax ix-Xandir ma kienx qed iwettaq dmiru li jsemmgħalkom il-vuċijiet kollha li hawn fil-pajjiż.

U llum, għandhom l-għardir jgħidulna li ser jirriorganizzaw ix-Xandir biex jinħass li jkun imparzjali.

Mbagħad jgħidu: “Biex il-produzzjonijiet lokali jitjiebu fil-kwalità”.

Proprju f’dawn il-ġranet jgħiduhulna dan meta wħud minnkom raw dik il-famuża teleplay “Ejja tabib għax għandi t-taqlib.” Din teleplay li veru li turi f’liema livell baxx waqgħu l-produzzjonijiet lokali.

Aħna ngħidulhom huwa veru li hemm bżonn riorganizzazzjoni tax-Xandir. Hemm bżonn li x-Xandir ikun il-mezz kif jgħaqqad il-poplu tagħna. Hemm bżonn li x-Xandir ikun il-mezz kif ikattar u jxerred l-kultura tagħna. Il-kultura tagħna bħala Maltin li għandha tkompli tgħaqqadna.

Iżda biex ix-Xandir verament ikun ħieles, biex ix-Xandir verament ikun imparzjali, biex ix-Xandir verament jogħla l-livell tiegħu, is-soluzzjoni hi li jkun hemm gvern ġdid.

Gvern magħmul mill-Partit Nazzjonalista.

Mhux għax hemm bżonn ta’ gvern ġdid, mhux għax gvern ġdid Nazzjonalista ser jikkontralla x-Xandir. Għall-kuntrarju, għaliex gvern ġdid Nazzjonalista ineħħi kull kontroll mill-gvern fuq ix-Xandir u jara li verament ix-Xandir jitmexxa b’mod imparzjali fl-interess tal-poplu tagħna.

Partit Soċjalista mifrud u maqsum

Ikomplu dawn u jgħidu li fost miżuri li ser jitħabbru fil-manifest elettorali tagħhom ser ikun hemm dan: “Iċ-ċittadini jkollhom dritt għal aktar tagħrif f’każi li għandhom x’jaqsmu huma mal-gvern.”

Nistħajjel ħafna minnkom li tul dawn is-sittax-il sena kellkom kawżi min fuq il-housing, fuq swat u fuq tant problemi li ċ-ċittadini kellhom mal-gvern, idduru fuqhom u tgħidluhom: Dak hu dritt tagħna li intom ċħadtuhulna għal sittax-il sena sħaħ.

Kemm-il darba bgħattu lil xi ħadd jixhed f’xi kawża kontra l-gvern u, meta jiġi mitlub jixhed, dak jgħid: “Le għaliex il-files tal-gvern huma koperti bis-sigriet,” u ma jistax jixhed dak li jkun?

Issa qed jgħidulna li dan kollu ser jinbidel.

Aħna ngħidulhom dak huwa dritt li intom ċħadtuh!

Dak hu dritt li aħna ġejna fil-pjazez nitkellmu fuqu!

Dak hu dritt li aħna niżżilnieh fil-programmi elettorali tagħna!

Dik ħaġa li verament ser iwettaq il-Partit Nazzjonalista fil-gvern u intom ipokriti li tgħidu li dan ser tagħmluh lejliet elezzjoni.

Kellkom żmien biżżejjed biex tagħmluh. Sittax-il sena sħaħ kellkom u dan ma wettaqtuhx!

Nista’ nkompli naqra minn dawn il-proposti però nistqarr li ma sibt xejn ġdid.

Dak li ppubblikaw s’issa m’hemm ebda ideat ġodda fih.

Jidher li dan ser ikun manifest elettorali frott tal-għejja, frott ta’ partit maqsum u mfarrak. Verament hekk saru: partit li għejja, partit li m’għandux aktar ideat, partit maqsum u mfarrak.

Dan id-diskors diġà għidtu u meta għidtu Karmenu Mifsud Bonnici rrisponda. F’rapportat dwar id-diskors tiegħu, f’l-orizzont tat-30 ta’ Marzu, hemm miktub hekk: “Il-Prim Ministru Karmenu Mifsud Bonnici beda d-diskors tiegħu billi rrefera għall-ħrafa tan-Nazzjonalisti li l-Partit tal-Ħaddiema huwa mifrud u maqsum.”

Ara oqgħodu attenti!

Din ħrafa tagħna li huma mifrudin u maqsumin!

Ara ma jkunx hawn xi ħadd li jemmen din il-ħrafa. Anke jekk ikun qara, pereżempju, li nhar it-Tnejn, mhux li għadda imma ta’ qabel, li l-Perit Mintoff sejjaħ lill-kumitati tal-ewwel u tat-tieni distrett fir-Rialto biex ikellimhom.

Ara ma tmorrux taħsbu li minħabba xi qasma jew xi firda ta!

Lill-kandidati l-oħra, partikolarment lil-Lorry Sant, ma ħallewhx jidħol.

Imma mhux għax hemm xi qasma tafux. Ara dik ħrafa. Ara ħadd ma jemmen!

Ara ma tmorrux tibilgħu l-ħrafa li qed tingħad u li qed jgħidu li mhux żgur li Lorry Sant ikun kandidat fit-tieni distrett.

Dik ħrafa.

Infatti Lorry Sant ġab paġni sħaħ ta’ riklami li hu ser ikun kandidat tat-tieni u r-raba’ distrett. U oqogħdu attenti, għax meta kien hemm dak ir-riklam u l-għada kien hemm avviż fuq l-ewwel faċċata tal-orizzont li qalu li ħadd m’awtorizza lil ħadd biex jitlob il-firem biex xi ħadd joħroġ kandidat f’xi distrett distrett.

Ara dan kollu ħrafa tagħna, dan kollu qed taqilgħuh intom hawn u msieken f’l-orizzont il-partit tagħhom ġab dak l-avviż li qed jiġbru l-firem biex xi ħadd ikun kandidat dik ħrafa tan-Nazzjonalisti.

Hekk qal Karmenu Mifsud Bonnici.

Ara ma tmorrux taħsbu li għandhom xi firda jew qasma.

X’inhi l-verità?

Il-verità hi li aħna ma nixtiqulhomx firda u qasma għax għalina partit wieħed, Partit Soċjalista, u se nirbħulhom ilkoll flimkien anke jekk ma jinqasmux.

Ħuti Maltin u Għawdxin,

Ser nirbħulhom. Aħna ma rriduhomx jinqasmu.

Anzi, kif għidt, nawgurawlhom li jitilfu l-elezzjoni biex jitnaddfu mill-ħmieġ.

Fil-ġranet li ġejjin naraw x’inhu jiġri fil-partit tagħhom. Jekk hux veru li jridu jitnaddfu jew le.

Fil-ġranet li ġejjin naraw jekk hemmx tilwim bejniethom min ikun rebaħ.

Aħna nittamaw li mhux wieħed jitlef u l-ieħor jirbaħ, imma l-awgurju tagħna hu li jirrealizzaw, li jifhmu, li hemm bżonn li jitnaddfu.

Imma biex jitnaddfu jridu jmorru fl-oppożizzjoni.

Iridu jmorru jagħmlu s-snin.

Mhux ħames snin, imma forsi jkollhom bżonn għaxra, forsi jkollhom bżonn ħmistax.

Ikollhom kemm ikollhom bżonn, hekk jitlob il-ġid tal-pajjiż.

Hekk jitlob il-ġid tal-poplu tagħna.

Jitlob li aħna nkomplu mmexxu lil dan il-poplu, lil dan il-moviment nazzjonali, lil dan il-moviment ta’ poplu sħiħ, biex inwarrbu l-klikka mill-poter.

• B’hekk biss nistgħu neqirdu l-korruzzjoni.
• B’hekk biss nistgħu nibdew insewwu l-inġustizzji li saru.
• B’hekk biss nistgħu nneħħu t-theddida għal-libertà li hawn f’pajjiżna.

Din it-theddida għal-libertà diġà kellha l-vittmi tagħha.

L-ikbar fost dawn il-vittmi hu żgur Raymond Caruana li tilef ħajtu innoċentament. Ġuvni li ħasdulu ħajtu f’età żagħżugħa. Kieku Raymond Caruana għadu ħaj kieku dakinhar tal-elezzjoni kien ikollu r-rigali tal-familja għaliex dakinhar kien jagħlaq sebgħa u għoxrin sena.

Imma fid-9 ta’ Mejju ser nagħtuh rigal ilkoll flimkien.

Se ngħidulu: “Inti mitt għalina. Inti ħajtek ġiet sagrifikata għal dan il-poplu tagħna. Waqt li nkomplu naqdu dmirna ta’ Nsara u nitolbu għalik nagħmlu ħilitna wkoll biex nassiguraw li ħadd aktar f’pajjiżna ma jkun vittma bħalek. U biex dan nagħmluh irridu verament nassiguraw li f’pajjiżna jkun hawn il-ġustizzja, li f’pajjiżna jkun hawn il-libertà.”

U għalhekk fid-9 ta’ Mejju aħna ser naqdu dmirna lejn pajjiżna.

• Fid-9 ta’ Mejju aħna ser ngħidu daqshekk biżżejjed għall-vjolenza.
• Fid-9 ta’ Mejju ngħidu biżżejjed għall-inġustizzji.
• Fid-9 ta’ Mejju ngħidu aħna lkoll aħwa Maltin.
• Fid-9 ta’ Mejju ngħidu rridu ningħaqdu lkoll f’dan il-pajjiż nerġgħu nsiru lkoll aħwa Maltin.

Aħwa Maltin kburin b’pajjiżna.

Aħwa Maltin kuntenti li ngħixu f’pajjiż ħieles.

Aħwa Maltin lkoll kuntenti nħarsu ’l quddiem biex flimkien nibnu pajjiż li fih ikun hemm ix-xogħol, li fih issaltan il-ġustizzja, li fih verament tirrenja l-libertà.

Grazzi ħafna.